Anglicaanse uitvaart voor Elizabeth: protestantse dienst in rooms jasje

• Lambert Teuwissen

  redacteur Online

De uitvaart van koningin Elizabeth morgen is niet alleen de eerste Britse staatsbegrafenis sinds die van Winston Churchill in 1965, het zal voor veel Nederlanders ook een eerste kennismaking zijn met de rituelen van de Anglicaanse Kerk. Katholieken en protestanten zullen beide veel herkennen in de dienst.

"De Anglicaanse Kerk is een protestantse kerk, maar is ook heel dicht bij het katholicisme gebleven. De anglicaanse liturgie lijkt erg op de rooms-katholieke. Mensen die een hervormde of gereformeerde dienst gewend zijn, zullen denk ik niet meteen een protestantse dienst herkennen", zegt reverend Dorienke de Vries, verbonden aan de Anglican Chaplaincy Arnhem-Nijmegen.

"Al die gewaden, kruistekens die worden geslagen, de centrale plaats voor het altaar in plaats van de preekstoel; mensen denken misschien het is rooms, maar dat is het dus niet."

De dienst morgen wordt geleid door de deken van de Westminster Abbey, met een preek van het geestelijk hoofd van de Engelse staatskerk, de aartsbisschop van Canterbury. Premier Truss en de secretaris-generaal Scotland van het Gemenebest doen een Bijbellezing.

De structuur van de dienst wordt grotendeels bepaald door het Book of Common Prayer, het liturgiehandboek dat de kerk al sinds het schisma met de Rooms-Katholieke Kerk in de 16e eeuw gebruikt. Koning Hendrik VIII verliet toen met zijn land de Rooms-Katholieke Kerk, omdat de paus een echtscheiding niet wilde toestaan.

"Het mooie aan die vaste teksten vind ik dat ze hetzelfde zijn voor een koningin en een dakloze uit een achterbuurt. Hier komt geen vorstin of dakloze de kerk binnen, God ontvangt een mens die hem gediend heeft, zo goed en zo kwaad als dat ging", zegt De Vries.

Zelf noemt ze de binnenkomst van de doodskist in de kerk een altijd betekenisvol moment. "Dat wordt vaak voorafgegaan door een proclamatie over de overwinning op de dood, bijvoorbeeld uit Johannes: 'Ik ben de opstanding en het leven'. Op het moment dat je al je aandacht geconcentreerd hebt op een overlijden, zeg je dus dat de dood het nakijken heeft."

Ankerpunt van de Britse identiteit

Het is bekend dat de 96-jarige koningin al het ceremonieel rond haar dood tot in detail heeft bepaald. De Vries is benieuwd welke gezangen de koningin heeft gekozen. "Daarmee kan ze een eigen stempel drukken op het geheel." Het zullen psalmen zijn, gezangen, in ieder geval niet Candle in the Wind, beroemd van Diana's uitvaart in 1997. "Dat zou me zeer verbazen", lacht ze.

Of de koningin met de bisschop ook de preek heeft doorgesproken, durft De Vries niet te zeggen. "Zou ze instructies hebben gegeven over toon of focus? Ik weet het niet. Dat zijn de geheimen van het paleis."

"Ik denk dat er vooral nadruk zal worden gelegd op haar persoonlijke geloof. Daar werd ze de laatste jaren ook wat opener over, hoe ze haar taak heeft gezien en gevoeld. Door haar trouw en volharding tijdens haar lange regeerperiode werd ze een voorbeeldfiguur, een ankerpunt van de Britse identiteit."

Defender of Faith

Kerkpolitieke boodschappen aan koning Charles, als staatshoofd nu de nieuwe Supreme Governor of the Church of England, verwacht De Vries niet. "Ik denk dat er vooral voor hem gebeden zal worden, dat hij zijn taak met wijsheid en fijngevoeligheid mag vervullen. Het is niet de taak van de bisschop om te zeggen 'ik hoop dat Charles zich hiermee bezighoudt' of 'hij moet zich daarmee bemoeien'."

De nieuwe vorst zal als titulair hoofd van de kerk andere accenten gaan leggen dan zijn moeder. Eerder zei hij liever geen Defender of the Faith te willen zijn, maar Defender of Faith. Geloof in het algemeen dus, niet specifiek voor één stroming.

"Het viel me op dat de koningin de afgelopen jaren ook al opener werd naar andere religies. Defender of the Faith, beschermvrouw van het geloof, werd meer gebruikt in de zin van 'ik ben verantwoordelijk voor het klimaat waarin iedereen zijn geloof vrij kan belijden'."

Sociale cohesie

Toch ziet De Vries nog altijd een centrale rol voor haar religie in het Verenigd Koninkrijk. Na bijna een half millennium is de kerk onlosmakelijk met het land verbonden.

"Het land is meer geseculariseerd dan Nederland, maar zelfs als er in een klein dorpje nog maar een paar mensen naar de kerk gaan, dan is het toch vaak het centrum van zo'n gemeenschap. De kerk houdt vaak een peuterspeelzaal gaande of ouderenbijeenkomsten. Het biedt heel vaak sociale cohesie."

Morgen zal dat in ieder geval zo zijn, als tientallen miljoenen Britten en honderden miljoenen wereldwijd - gelovig of niet - afstemmen op de kerkdienst in de Westminister Abbey. Later op de dag volgt op Windsor het definitieve afscheid voor de familie in beperkte kring.