Aboriginal bevolking rouwt niet; Elizabeth 'boegbeeld van onderdrukking'

• Meike Wijers

  correspondent Australië

Wie zich baseert op de Australische media trekt de conclusie dat de hele bevolking in diepe rouw is vanwege de dood van koningin Elizabeth II. In alle kranten, op televisiezenders en op de radio wordt het nieuws rond de dood van het staatshoofd minutieus bijgehouden. De regering van premier Albanese laat weinig ruimte voor een kritische discussie over de monarchie.

Op straat en op sociale media is men minder koningsgezind. Vooral de Aboriginal bevolking rouwt niet om de dood van het staatshoofd. Deze groep heeft een complexe relatie met het koningshuis. Sommige Aboriginal inwoners koesteren warme herinneringen aan Elizabeth, voor anderen is ze de belichaming van het Britse imperialisme dat hen van hun land beroofde. Het feit dat ook de Aboriginal vlag halfstok ging, gaat veel mensen te ver.

"Je kunt niet van Aboriginal mensen verwachten dat we het leven van de koningin vieren en dat we verdrietig zijn, zegt Sandy O'Sullivan, hoogleraar Inheemse Studies aan Macquarie Universiteit in Sydney. Hoewel de Britse Kroon net als het Nederlandse koningshuis niet verantwoordelijk is voor het regeringsbeleid, vindt O'Sullivan toch dat de koningin een persoonlijke en actieve rol in een onderdrukkend systeem had. "Onder haar toezicht zijn verschrikkelijke misdaden gepleegd tegen de inheemse bevolking van dit land. De koningin is niet alleen een boegbeeld of slechts een toeschouwer van kolonisatie en onderdrukking, ze heeft actief het systeem in stand gehouden."

O'Sullivan stamt af van de oorspronkelijke bewoners van de Wiradjuri-stam. Het klakkeloos accepteren van koning Charles III stelt O'Sullivan ter discussie. "Dit gaat niet om de dood van één persoon. Het gaat om haar functie, de rol die ze vervulde. En die plek is meteen overgenomen door een ander."

Moord en onderdrukking

Australië heeft een bloedige koloniale geschiedenis. Sinds de komst van de Britten, ruim 230 jaar geleden, zijn inheemse mensen uitgemoord, achtergesteld en onderdrukt. De kolonisten besloten dat Australië 'terra nullius' was: land van niemand. Daarom werd er geen verdrag gesloten met de oorspronkelijke bevolking.

Ook nu nog is deze bevolkingsgroep kwetsbaar. Tot in de jaren zeventig was er sprake van een bewust racistisch overheidsbeleid. De 'White Australia Policy' was erop gericht het land een zo wit en westers mogelijke identiteit te geven. Uit naam van dit beleid zijn circa honderdduizend Aboriginal kinderen tussen 1910 en 1970 bij hun ouders weggehaald en in tehuizen of bij witte gezinnen geplaatst. De kinderen gingen de geschiedenis in als de 'gestolen generaties'.

In 2008 bood de toenmalige premier Kevin Rudd formeel zijn excuses aan voor het leed dat de oorspronkelijke bevolking is aangedaan. "Maar de koningin heeft nooit excuses gemaakt. Ze heeft nooit toegegeven dat haar rijk over onze rug is gebouwd", zegt O'Sullivan. De kritiek op Twitter kwam O'Sullivan duur te staan. "Ik ben geschrokken van de duizenden racistische en haatdragende reacties. Ik heb doods- en verkrachtingsbedreigingen gekregen."

Kritiek op republikeinen

Op sociale media zijn meer anti-monarchistische geluiden te horen, al worden critici al gauw neergezet als 'respectloos'. Adam Bandt, leider van de groene partij Australian Greens, schreef op Twitter dat Australië vooruit moet kijken. "Eerst moet er een verdrag komen met de Aboriginal bevolking, en dan moeten we een republiek worden." Hij werd bedolven onder kritiek. Premier Albanese, die zich afgelopen jaren juist uitsprak als voorstander van een republiek, zegt dat het "nu niet het moment is om politiek te bedrijven".

Komende donderdag is een nationale vrije dag in Australië ter nagedachtenis aan de koningin. Dan wordt ook een minuut stilte gehouden. "Het Britse rijk verklaarde de oorlog aan de oorspronkelijke bevolking van dit land. Dat leidde tot enorme bloedbaden. En je wil dat ik nu een minuut stil ben voor de kroon?", schrijft Bandts Aboriginal partijgenoot Lidia Thorpe in een opiniestuk in Guardian Australia.

Nieuw-Zeeland

In Nieuw-Zeeland is de wens om de monarchie af te schaffen veel minder prominent. Dat komt deels doordat de oorspronkelijke bevolking al in 1840 een verdrag sloot met de Britten. In 1995 bood koningin Elizabeth haar excuses aan voor het onrecht dat de Maori bevolking door het kolonialisme is aangedaan. Ook volgde er een herstelbetaling van ruim honderd miljoen euro.