Oververmoeide piloten Qatar Airways slaan alarm om veiligheid

Oververmoeide piloten die vechten tegen de slaap, de controle in de cockpit verliezen en bang zijn om er melding van te maken. Piloten van Qatar Airways hebben er regelmatig mee te maken, zeggen ze tegen de NOS. "Niemand vraagt zich af of, maar alleen wanneer er een groot incident zal plaatsvinden", zegt een van de piloten. "Dat het tot nu toe nog niet is gebeurd, is vooral te danken aan de goede kwaliteit van de toestellen die veel risico's wegnemen."

Qatar Airways zegt in een reactie maatregelen te hebben genomen en te blijven nemen om vermoeidheid onder de bemanning aan te pakken en zo het hoge veiligheidsniveau te waarborgen.

De Europese pilotenbond ECA en piloten betwisten dat. ECA krijgt al jaren klachten van Europese piloten die er vliegen en is bezorgd. Persbureau Reuters schreef eerder ook al over de vermoeidheidsproblemen bij de luchtvaartmaatschappij.

De Europese Unie en Qatar zijn vorig jaar oktober een luchtvaartverdrag overeengekomen, waardoor Qatar Airways steeds meer landingsrechten in Europa krijgt.

Volgens ECA-voorzitter Otjan de Bruijn ziet de EU niet streng genoeg toe op de luchtvaartmaatschappij. "Blijkbaar spelen economische belangen hier een grotere rol dan veiligheid." Ook De Bruijn vreest dat het een kwestie van tijd is tot de vermoeidheid bij de piloten tot een groot ongeluk leidt.

Slapen in de cockpit

De NOS keek maandenlang mee in besloten chatgroepen waar tientallen piloten van Qatar Airways klagen over de werkomstandigheden. Vlieglimieten worden opgerekt tot het uiterste en vermoeidheidsklachten die daar het gevolg van zijn worden genegeerd, zo klinkt het. De NOS sprak uitgebreid met vijf piloten. Uit veiligheidsoverwegingen worden ze in dit artikel anoniem opgevoerd.

Allemaal zeggen ze meerdere keren in de cockpit in slaap te zijn gevallen. "Het is geen diepe slaap, maar je valt steeds even 10 seconden weg. Het voelt alsof je dronken bent", omschrijft een van de piloten het. "Je reageert traag, bent snel afgeleid en verliest je situatiebewustzijn." Zo vergat hij een keer dat hij het vliegtuig moest landen. "Ik dacht dat mijn collega op dat moment het vliegtuig bestuurde. Hij moest me eraan herinneren dat dat mijn taak was."

Hoog salaris

Hij heeft inmiddels ontslag genomen en dient zijn opzegtermijn uit. "Het was een moeilijke beslissing, maar ik heb het gevoel dat ik niet meer veilig kan vliegen bij Qatar Airways. Als piloot heb je elke dag de controle over honderden mensenlevens. Als je dan even niet oplet en een verkeerde beslissing neemt, kan dat ineens grote gevolgen hebben."

Andere piloten herkennen de verhalen en hebben soortgelijke ervaringen. Ze vrezen dat het alleen maar drukker wordt met het wereldkampioenschap voetbal in november en december. Toch zeggen de meeste piloten die de NOS heeft gesproken bij de maatschappij te blijven vliegen vanwege het hoge salaris en de baanzekerheid.

Ondanks het luchtvaartverdrag tussen de EU en Qatar mag Qatar Airways zijn eigen regels voor het berekenen van de vlieglimieten handhaven. Die regels zijn volgens de piloten de hoofdoorzaak van de vermoeidheidsproblemen.

De EU en Qatar hanteren dezelfde vlieglimieten, maar tellen de uren anders. Zo mogen piloten bijvoorbeeld niet meer dan 100 uur vliegen in 28 dagen. Maar doordat de Qatarese luchtvaartmaatschappij de rusttijd aan boord niet meetelt als werktijd, kunnen piloten die voor Qatar Airways vliegen meer uren maken dan Europese piloten. Het gaat hierbij vooral om langeafstandsvluchten die door meerdere bemanningen worden uitgevoerd.

Interne documenten en roosters die de NOS heeft ingezien bevestigen dat Qatar Airways de uren voor de vlieglimieten op deze manier berekent.

Het is volgens ECA-voorzitter De Bruijn gebruikelijk in de luchtvaart om die rusttijd aan boord wel mee te rekenen. "De kwaliteit van rusten aan boord is veel minder dan in een bed thuis of in een hotel." Deze manier van berekenen is overigens niet illegaal: Qatar heeft een eigen luchtvaartautoriteit en die staat het toe.

Eigen regels

"Ieder land mag natuurlijk zijn eigen regels bepalen", zegt De Bruijn. "Maar het is wel gek dat Europa dan allerlei wetgeving heeft om piloten veilig te laten vliegen en die dan niet laat gelden voor een derde land waar het een overeenkomst mee sluit. Dat is heel krom en klopt niet."

Ook zeggen piloten dat Qatar Airways regelmatig de grenzen opzoekt bij het maken van de roosters. Dat gebeurde vooral tijdens de coronapandemie. Het bedrijf bleef als een van de weinige maatschappijen veel vluchten uitvoeren, maar wel met minder piloten. De Bruijn noemt het pilotentekort als belangrijkste oorzaak. Volgens hem spelen soortgelijke problemen ook bij Emirates en Etihad Airways in de Verenigde Arabische Emiraten.

Angstcultuur

Een ander probleem is de angstcultuur bij Qatar Airways. Piloten zijn terughoudend met het indienen van vermoeidheidsrapporten. Ze zijn bang dat ze waarschuwingsbrieven krijgen die promotie en salarisverhoging in de weg staan. De brieven kunnen zelfs tot ontslag leiden. "Die waarschuwingsbrieven krijg je voor de kleinste zaken", zegt een piloot. "Dus dan pas je wel op met wat je allemaal doet en meldt."

Vliegers die hun vermoeidheid wel melden, zeggen dat er vaak niets mee gedaan wordt. Sommigen zijn opgebeld door het hoofdkantoor. "Ze ondervragen je en zeggen dat het volgens hun berekeningen niet kan kloppen dat je vermoeid bent. Vervolgens verwijten ze je dat het aan je levensstijl ligt", zegt de piloot die onlangs ontslag heeft genomen.

De piloten zeggen de problemen al vaker bij de Europese toezichthouder voor de luchtvaart EASA te hebben aangekaart. Een mail van EASA aan een van de piloten van een jaar geleden is ingezien door de NOS. Daarin bedankt de toezichthouder de piloot voor het onder de aandacht brengen van "deze veiligheidskwestie". Toch grijpt de Europese toezichthouder volgens de piloten niet in. EASA wil niet reageren op vragen van de NOS.

De Europese Commissie - die het luchtvaartverdrag met Qatar uit onderhandelde - laat per mail weten niet op de hoogte te zijn van de problemen die spelen bij Qatar Airways. ECA-voorzitter De Bruijn vindt dat opmerkelijk. Hij zegt dat zijn organisatie de berekening van de vlieglimieten en de vermoeidheidsproblemen als gevolg daarvan al vaker ter sprake heeft gebracht in gesprekken met de commissie.

Economische belangen

Hij denkt dan ook dat er iets anders speelt. Volgens hem zijn op hoog politiek niveau de economische belangen doorslaggevend. De luchtvaart wordt volgens De Bruijn in dit geval ingezet als onderhandelingstroef.

"Europa is erg afhankelijk van Qatar. Dat land doet grote investeringen in Europese bedrijven, havens, infrastructuurprojecten en vastgoed." Volgens De Bruijn geeft de EU met dit luchtvaartverdrag iets terug. "Je ziet namelijk dat het verdrag vooral in het voordeel is van Qatar, dat ineens toegang heeft tot een nieuwe markt van 500 miljoen klanten. De EU profiteert er eigenlijk niet van."

Deskundigen zeggen tegen de NOS dat economische belangen in de luchtvaart inderdaad een grote rol spelen. De Europese Commissie ontkent dit stellig, maar gaat niet in op de vraag of ze naar aanleiding van de bevindingen van de NOS strenger gaat toezien op Qatar Airways. De Bruijn vreest van niet. "Zoals je vaker ziet, grijpt men pas in als het kalf al verdronken is."