Aanmeldproces in Ter Apel duurt maanden in plaats van enkele dagen

Sommige asielzoekers hebben weken rondgezworven om te ontsnappen aan oorlog, andere hebben dagen in een bootje op de Middellandse Zee gedobberd met mensensmokkelaars. Eén ding hebben alle mensen die in Nederland willen blijven gemeen: hun reis eindigt en begint in Ter Apel.

In die Groningse plaats moet iedereen die in Nederland asiel wil aanvragen zich aanmelden, het formele begin van een asielaanvraag. Idealiter gebeurt dit in drie tot vijf dagen; in de praktijk kan dit nu tot wel drie maanden in beslag nemen, zegt de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND).

Bij aankomst in Ter Apel krijgen asielzoekers een groen polsbandje van medewerkers van het Centraal Orgaan opvang asielzoekers (COA). Dat betekent dat ze nog geen enkele stap van het aanmeldproces hebben doorlopen. Vervolgens komen ze in de aanmeldprocedure terecht.

Stap 1: Voorregistratie bij de IND

De Immigratie- en Naturalisatiedienst maakt een foto, neemt een vingerscan (om na te gaan of iemand in Nederland al een procedure heeft lopen of heeft gehad) en noteert de volgende gegevens: naam, nationaliteit, geboortedatum, land van herkomst, meereizende gezinsleden en taal. Asielzoekers krijgen een 'loopbrief' mee.

Met deze brief kunnen ze naar de volgende halte: het loket van de Vreemdelingenpolitie, dat ook op het terrein van het aanmeldcentrum in Ter Apel is gevestigd. Daarnaast krijgt de asielzoeker een folder mee met uitleg over de procedures en de rol van de Vreemdelingenpolitie en het COA. In principe volgt binnen 24 uur na aankomst in Ter Apel stap 2, in de praktijk kunnen daar nu vijftien dagen tussen zitten, zegt de politie.

Stap 2: Registratie en identificatie bij de Vreemdelingenpolitie (AVIM)

De Afdeling Vreemdelingenpolitie, Identificatie en Mensenhandel (AVIM) neemt de vingerafdrukken van een asielzoeker en controleert identiteitsdocumenten. In deze stap wordt de asielaanvraag ondertekend en krijgt iemand een V-nummer, vergelijkbaar met een burgerservicenummer. Registratie en identificatie van een deel van de asielzoekers gebeurt overigens in het Noord-Brabantse Budel.

Probleem is dat er op dit moment zo'n 2000 ongeregistreerde asielzoekers in crisisnoodopvanglocaties verblijven. Door het tekort aan opvangplekken in Ter Apel en in de asielzoekerscentra in de rest van Nederland stokt de doorstroom in de hele asielketen. Daardoor verblijven asielzoekers dagen en soms weken in deze tijdelijke noodopvanglocaties elders in Nederland voordat ze zijn geregistreerd.

Als ze terugkomen in Ter Apel, kunnen ze weer achter in de rij aansluiten voor het loket van de Vreemdelingenpolitie. Op die manier duurde het soms al wel tot drie weken voordat een asielzoeker de tweede stap heeft afgerond. Inclusief stap 3 en 4 kan de hele procedure volgens de IND nu drie maanden in beslag nemen.

Die oplopende wachttijd heeft er ook mee te maken dat er na de vorige asielcrisis in 2015 is bezuinigd op personeel bij zowel de IND, het COA als de Vreemdelingenpolitie. De Vreemdelingenpolitie zegt tachtig mensen per dag te kunnen registreren, in lijn met de afspraken die daarover met Justitie zijn gemaakt. Volgens het COA zouden er 120 tot 140 aanvragen per dag moeten worden ondertekend om de reële instroom van nieuwe asielzoekers bij te benen. Zelf zegt de Vreemdelingenpolitie dat er geen sprake is van onderbezetting, maar varieert het aantal mensen dat zich bij de AVIM meldt zo erg dat de organisatie soms wordt overvallen door de grote vraag.

Stap 3: Medische controle en tbc-check

Na de Vreemdelingenpolitie is er een medische controle en wordt er gekeken of iemand die asiel komt aanvragen in Nederland geen tuberculose heeft of heeft gehad. Volgens Stichting Vluchtelingenwerk Nederland duurt het nu te lang voordat deze medische controle wordt uitgevoerd.

In een kort geding eist Vluchtelingenwerk dan ook dat de medische controle wordt vervroegd. "De afgelopen tijd trof Vluchtelingenwerk meerdere (hoog)zwangere vrouwen en ernstig zieke asielzoekers aan in tenten en gymzalen", staat in een toelichting. "Die mogen daar niet terechtkomen. Daarom eist Vluchtelingenwerk (...) dat elke asielzoeker per direct een medische screening krijgt voordat die wordt overgeplaatst naar een (crisis)noodopvang."

Stap 4: Aanmeldgehoor door de IND

De laatste stap van de aanmelding in Ter Apel is het eerste inhoudelijke gesprek met de IND. De aanvrager geeft daarin antwoord op algemene vragen over zichzelf en de reis naar Nederland. Ook licht de asielzoeker kort de reden van aanvraag toe. Op basis van deze informatie kan de IND de asielprocedure plannen.

'Complexe logistiek'

Onder ideale omstandigheden duurt bovenstaand proces (stap 1 tot en met 4) tussen de drie en vijf dagen, zegt de IND. Maar in de huidige situatie probeert de dienst om asielzoekers binnen drie maanden na aankomst uit te nodigen voor hun aanmeldgehoor (stap 4). Maar ook die drie maanden is een streven. Vanwege onzekere factoren zoals "de complexe logistiek" en het identificatie- en registratieproces bij de Vreemdelingenpolitie "kan de IND momenteel niet precies aangeven hoelang een asielzoeker moet wachten op een aanmeldgehoor", laat de dienst weten.

Bekijk hier wat de mannen (gezinnen, vrouwen en kinderen mogen naar binnen) die zich willen aanmelden in Ter Apel op het terrein meemaken: