Burgers Zuid-Afrika keren zich tegen illegale mijnwerkers

• Elles van Gelder

  correspondent Afrika

Zuid-Afrikaanse burgers in verschillende townships ten westen van Johannesburg zijn in opstand gekomen tegen illegale mijnwerkers. Directe aanleiding is een groepsverkrachting vorige week, maar spanningen tussen bewoners en mijnwerkers zijn er al veel langer.

Tienduizenden mannen graven in Zuid-Afrika illegaal onder de grond naar restjes goud. Maar bovengronds is een deel van hen volgens burgers verantwoordelijk voor veel criminaliteit.

Nabij Johannesburg liggen veel verlaten mijngangen waar mijnbouwbedrijven ooit opereerden. Die zijn nu het terrein van wat ze in Zuid-Afrika zama zama's noemen, illegale mijnwerkers. Zama zama is Zulu voor 'pak een kans' of 'beproef je geluk.'

Vuurgevechten

Een van die plekken is West Village, zo'n drie kwartier rijden van Johannesburg. In de velden direct naast het mijnstadje liggen verschillende gaten waar de mijnwerkers in afdalen. Regelmatig zijn er in dit gebied vuurgevechten in de strijd om territorium tussen wat ze er 'syndicaten' noemen: bendes die de mijnen controleren en het goud van de zama zama's kopen.

In het stadje zie je ook overal mannen lopen onder het mijnstof. De buurtbewoners zeggen bang voor hen te zijn. Ze zouden niet alleen naar goud graven maar ook verantwoordelijk zijn voor inbraken en berovingen. Vrouwen durven er in het donker de straat niet op. De buurt legde zichzelf een avondklok op. Al jarenlang is er vanuit dit stadje een roep dat de politie moet ingrijpen.

Groepsverkrachting

De politie is er nu en de afgelopen week waren er meerdere politie-acties in het gebied om illegale mijnwerkers aan te pakken. Veel te laat, zeggen de inwoners. Want de aanleiding is een gruwelijk misdrijf.

Ruim een week geleden werden er in het gebied acht vrouwen, die volgens de politie deel uitmaakten van een ploeg die een videoclip opnam in het gebied, door gewapende mannen beroofd en verkracht. De vermeende daders zijn illegale mijnwerkers. Ruim 130 zijn er al opgepakt.

De meesten zijn gearresteerd omdat ze geen papieren hebben. Veel van de mijnwerkers uit dit gebied komen niet uit Zuid-Afrika, maar uit onder meer Lesotho, Zimbabwe en Mozambique. Via dna-testen moet verder bepaald worden of de daders van de gruwelijke verkrachtingen erbij zitten, zegt de politie.

Ondertussen heeft de politie niet alleen de handen vol aan het aanpakken van de mijnwerkers, maar ook om boze burgers het hoofd te bieden. In verschillende townships ten westen van Johannesburg waren vandaag weer protesten tegen de zama zama's.

Gisteren leidde een protest in township Kagiso tot een gewelddadige confrontatie met de politie nadat Zuid-Afrikanen voor eigen rechter hadden gespeeld en een groep mijnwerkers hadden opgepakt, ontkleed en geslagen. De politie redde de groep uit handen van de woedende burgers.

Angst voor meer geweld

Daarmee lijkt de politie de regie over de operatie om de illegale mijnen aan te pakken te hebben verloren. De burgers geloven niet dat de politie het probleem echt gaat aanpakken, omdat ze al zo lang hebben toegekeken.

De angst is dat de onrust om zich heen grijpt en dat er in meer townships geweld komt richting migranten. De werkloosheid in Zuid-Afrika is hoog en migranten zijn al eerder zondebok geweest van Zuid-Afrikanen in de arme wijken.

­Ondertussen is er ook weinig vertrouwen in minister van Politie Bheki Cele. Hij ligt onder vuur na uitspraken deze week op de grootste commerciële Zuid-Afrikaanse tv-zender. Daar zei hij dat een 19-jarig slachtoffer "een soort van geluk" had gehad omdat ze maar een keer was verkracht terwijl een andere vrouw tien keer was verkracht. De oppositiepartij DA eist zijn vertrek.

Eerder maakten we deze video over de illegale goudkoorts: