Referendum in Tunesië: dit staat er op het spel
Tunesië staat op een tweesprong: 'daadkracht' tegenover democratie. Vandaag stemmen de Tunesiërs over een controversiële nieuwe grondwet van president Kais Saied. Vijf vragen over deze nieuwe grondwet en wat die betekent voor de Tunesiërs.
Waarom is er een nieuwe grondwet?
Een jaar geleden werd de noodtoestand in Tunesië uitgeroepen. President Saied zette het parlement buitenspel en ontsloeg de premier. Naar eigen zeggen deed hij dat vanwege massale protesten tegen het coronabeleid en de economische situatie in het land. De oppositie stelt sindsdien dat de democratie is "gegijzeld". Met dit referendum hoopt Saied de onrust te beëindigen.
Waar beslissen de Tunesiërs over?
Als het aan Saied ligt krijgt hij nog meer macht. Binnen het huidige systeem is de macht gelijk verdeeld tussen president en parlement, maar de nieuwe grondwet maakt het mogelijk het parlement te omzeilen. Zo kan de president bijvoorbeeld op eigen houtje wetten doorvoeren en de premier benoemen. Saied vindt dit nodig om "de stabiliteit van het land te bewaken". De oppositie beticht hem van een staatsgreep.
Universitair docent Maaike Voorhoeve, gespecialiseerd in Tunesisch recht, ziet dat veel Tunesische juristen huiverig zijn. "Voor hen gaat dit referendum over het uitkleden van de parlementaire democratie en over het opheffen van de scheiding tussen kerk en staat."
Maar de Nederlands-Tunesische journalist Fairooz Ben Salah, die in Tunis woont, vindt dat dit nuance verdient. Volgens haar is er een grote behoefte onder de Tunesiërs aan een sterke leider die de economie erbovenop helpt: "De afgelopen jaren van democratie hebben de Tunesiërs economisch weinig opgeleverd. Het is moeilijk aan democratie te denken als de boodschappen te duur zijn."
Wat betekent de nieuwe grondwet voor de mensenrechten?
Mensenrechtenorganisatie Amnesty International waarschuwt dat als de nieuwe grondwet wordt aangenomen, de situatie verder verslechtert. Sinds het uitroepen van de noodtoestand in 2021 worden mensenrechten geschonden, zegt Amnesty. Zo zijn er meerdere parlementsleden en rechters onder huisarrest geplaatst en kregen zij geen toegang tot hun advocaat.
Ook wijst Amnesty op de toenemende invloed van religie op de nieuwe constitutie. Vooral vrouwenrechtenorganisaties zijn hier sterk op tegen. Het zijn dit soort organisaties die al voor de Arabische Lente hard hebben gestreden voor mensenrechten in het land.
Wordt Tunesië weer een dictatuur?
In 2011 zetten de Tunesiërs de autoritaire leider Zine el-Abidine Ben Ali af na vijftig jaar onderdrukking. Een democratische omslag volgde. De overgangsregering bouwde een nieuwe rechtstaat waarin mensenrechten werden gerespecteerd. Dit leidde tot de grondwet van 2014, die wordt gezien als een van de meest liberale in de regio.
Hoewel de huidige ontwikkelingen doen denken aan de tijd van dictator Ben Ali, vindt universitair docent Voorhoeve de vergelijking te simpel: "Tijdens het Ben Ali-regime bestond niet eens de gedachte om de straat op te gaan. Het feit dat er überhaupt iets van oppositie bestaat, maakt dat de situatie niet te vergelijken is met die van voor 2011."
Wel is het een stap terug in de richting van de situatie voor de Arabische Lente, vindt ze. Ook journalist Ben Salah zegt dat, hoewel zij pessimistisch is over de mensenrechten, een dictatuur ver weg is: "Saied kent wel degelijk grenzen. De Tunesiërs en hun instituties geven deze grenzen aan."
Hoe groot is de kans dat voor de grondwet wordt gestemd?
"De vraag blijft hoeveel mensen er komen opdagen. Er wordt veel opgeroepen tot een boycot van het referendum en in het geval van een lage opkomst moet Saied een manier vinden om de uitkomst te legitimeren", zegt Voorhoeve.
Ben Salah zegt dat de uitkomst weinig uitmaakt. Volgens haar schrijft Saied dit referendum uit om de grondwetswijziging te legitimeren, maar staat de uitkomst eigenlijk op voorhand al vast. Die wijziging gaat er komen, zegt Ben Salah. Ongeacht de opkomst en ongeacht de uitslag.
Afgelopen najaar maakten we deze tijdlijn over de Tunesische democratie:
