Eeuwenoud Varanasi op de schop, waar moeten de goden naartoe?
Airco bij de kaartverkoop, roltrappen naar de rivier Ganges, redelijk schone toiletten en veel ruimte. Een bezoek aan de 18e-eeuwse Kashi Vishwanath Tempel in Varanasi bevestigt sinds een ingrijpende verbouwing niet bepaald de heersende stereotypes rondom India, zoals viezigheid en chaos.
Of dit een positieve verandering is? Daarover verschillen de meningen nogal. Premier Narendra Modi, die Varanasi als zijn kiesdistrict adopteerde, sprak bij de heropening van de tempel eind vorig jaar over ontwikkeling en het nieuwe India. Maar sommige bewoners vinden dat dit ten koste is gegaan van het karakter en de geschiedenis van de eeuwenoude stad, een van de oudste bewoonde plaatsen ter wereld.
"Kijk, hier stond een tempeltje", zegt Ajay Sharma. Hij groeide op in het oude stadsdeel van Varanasi, dat hij bij de historische naam Kashi noemt. Sharma probeerde het slopen van kleine tempeltjes, volgens hem tientallen, tevergeefs via de rechtbank tegen te houden.
Nu loopt hij verloren door een steegje, dat aan een kant helemaal is opengebroken en achter een hek het nieuwe terrein rond de Kashi Vishwanath Tempel laat zien. Hij wijst naar achter het hek. "Dat is toch verschrikkelijk: daar staat nu een toiletgebouw! Precies op de plek waar eerder een kleine tempel stond."
Met Sharma dompelden we ons onder in het oude Varanasi:
Voor hindoes is het eeuwenoude Varanasi een van de meest heilige steden. De belangrijke Kashi Vishwanath Tempel, in de 18e eeuw gebouwd voor het aanbidden van de god Shiva, ging lange tijd verscholen in een wirwar van steegjes en was vanaf de rivier Ganges niet zichtbaar.
Dat stak Modi, die de tempel nu met een gloednieuwe kade en brede trap van roze zandsteen rechtstreeks vanaf de heilige rivier toegankelijk heeft gemaakt. Er is ook een grote binnenplaats om de tempel heen gebouwd, met plek voor 75.000 gelovigen tegelijkertijd.
Honderden huizen gesloopt
Hiervoor werden wel ruim 300 huizen gesloopt. Zo'n 1400 mensen, inclusief winkeliers en straatverkopers, moesten plaatsmaken. Ze werden gecompenseerd, maar veel keus hadden ze niet. In veel gesloopte huizen werden eeuwenoude, verborgen tempels gevonden. Daarvan zijn er zo'n veertig bewaard gebleven en opgenomen in het nieuwe complex. Talloze anderen moesten wijken.
Sharma laat op zijn telefoon foto's en filmpjes zien van bulldozers en godenbeeldjes in het puin. "Dat mensen moesten verhuizen is één ding. Zij krijgen een ander huis. Maar waar moeten de goden naar toe? De goden leefden in die steegjes, in die tempels."
Hij knoopt een gesprek aan met winkelier Raj Kumar Singh, die mocht blijven maar nu op het nieuwe toiletgebouw uitkijkt. Ook hij is boos over de verdwenen tempeltjes.
"Modi is precies hetzelfde als Aurangzeb", zegt hij, verwijzend naar de 17e-eeuwse islamitische keizer die meerdere hindoetempels liet slopen, waaronder de oorspronkelijke Shiva-tempel in Varanasi. Sharma knikt. "Veel hindoes maken zich woedend over dat historische onrecht, maar waarom niet over deze tempels, die voor hun neus door hun eigen premier zijn gesloopt?"
Pelgrim Subham Kumar weet niet wat er allemaal is gesloopt voor het project, maar hij vindt het mooi geworden. Met zijn vrouw en twee jonge kinderen is hij een paar dagen op bedevaart in de heilige stad, zo'n 250 kilometer van hun woonplaats. Ze zitten op de nieuwe, brede trap tussen de tempel en de Ganges en kijken uit over de rivier. "Kijk, wij lopen hier op blote voeten rond. Dat kan gewoon, zo schoon en glad is het."
Journalist Suresh Pratap ziet iets heel anders wanneer hij naar de kade kijkt, waar nog steeds steigers staan. "Hier waar we nu staan, liep eerst de rivier Ganges", zegt Pratap. "De natuurlijke route van de rivier is onderbroken." Dat terwijl er hier volgens hem eigenlijk helemaal niets nieuws in de rivier gebouwd mag worden.
Pratap schreef een boek over de verbouwing van de oude stad. Hij vertelt over de geschiedenis van de stad, lopend langs alle verschillende ghats, de trappen die vanuit de stad naar de rivier lopen voor mensen die een bad of een boot willen nemen. Voor hem is dat vooral wat er met de verbouwing verloren is gegaan.
"Daar waar de bulldozers kwamen, lag een buurt die Lahori Tola heette. Die naam kwam van de eerste bewoners van die buurt, die uit de nu Pakistaanse stad Lahore kwamen. Ze arriveerden met de Sikh koning Maharaja Ranjit Singh, die het bladgoud op de tempel doneerde. En de hedendaagse bewoners waren grotendeels hun nakomelingen. Dat is levende geschiedenis, die nu gewoon weg is. Onzichtbaar gemaakt."
Maar is ontwikkeling niet nodig, om de oude stad de toekomst in te loodsen met nieuwe voorzieningen en toegankelijkheid, zoals Modi zegt? Pratap haalt zijn schouders op. "Wat is ontwikkeling? Al dit nieuws? Die steegjes, daarin zat volgens mij de identiteit van de stad. Dát vond ik mooi."