Mysterieuze reeks 'zelfmoorden' onder Russische oligarchen

• Iris de Graaf

  Correspondent Rusland

Aleksandr Soebbotin, de voormalig topmanager van de Russische oliegigant Lukoil, werd op zondag 8 mei dood aangetroffen in het huis van een sjamaan in een voorstad van Moskou. Zijn lichaam werd gevonden in een kelder die werd gebruikt voor 'Jamaicaanse voodoo-rituelen', schreef het Russische persbureau TASS.

Volgens de sjamaan, die door de politie werd ondervraagd over het sterfgeval, zou Soebottin onder invloed van alcohol en drugs naar zijn huis zijn gekomen, voor een ritueel om zijn 'kater te verlichten'. Vervolgens zou hij zijn gestorven aan een hartaanval. Maar volgens critici is hij vergiftigd met 'paddengif' . De Russische autoriteiten zijn een strafrechtelijk onderzoek gestart.

De dood van de miljardair is de meest recente in een grimmige reeks aan Russische miljardairs, velen uit de olie- en gassector, die onder ongebruikelijke omstandigheden dood zijn aangetroffen sinds begin dit jaar.

Lugubere lijst

Het begon op 30 januari, toen de 60-jarige Leonid Sjoelman, hoofd transport van de Russische energiegigant Gazprom, dood werd aangetroffen in de badkamer van zijn buitenhuis in de regio Leningrad. Naast zijn lichaam lag een afscheidsbrief.

Een andere topman van Gazprom, Aleksandr Tjoeljakov, werd 25 februari, een dag nadat Poetin Oekraïne was binnengevallen, gevonden in de garage van zijn huis in de buurt van St. Petersburg. Ook op zijn lichaam zat een afscheidsbrief. Drie dagen later werd de Russische zakenmagnaat Michail Watford gevonden in de garage van zijn huis in Surrey, in het Verenigd Koninkrijk. Volgens de Britse autoriteiten zijn er geen tekenen van een misdrijf.

Op 24 maart werden een andere Russische miljardair, Vasili Melnikov, eigenaar van het medische bedrijf MedStom, samen met zijn vrouw en twee zonen dood aangetroffen in hun appartement in de stad Nizjni Novgorod.

Zes doden in 24 uur

Maar de meest spraakmakende gebeurtenis in deze lugubere opsomming was de dood van twee oligarchen en hun gezinnen, die half april binnen 24 uur na elkaar dood werden aangetroffen.

Vladislav Avajev, voormalig vice-president van Gazprombank, werd op 18 april dood aangetroffen in zijn luxe appartement in Moskou. Naast hem lagen de lichamen van zijn vrouw en 13-jarige dochter. Volgens de politie was het appartement van binnenuit afgesloten en troffen ze Avajev aan met een pistool in zijn handen. De conclusie: Avajev had zijn vrouw en tienerdochter neergeschoten voordat hij zelfmoord pleegde.

Minder dan 24 uur later werd Sergej Protosenja, voormalig topman bij de Russische energiegigant Novatek, dood in de tuin van zijn huis in Lloret de Mar in Spanje gevonden. Zijn vrouw en dochter lagen in bed, met steekwonden over hun hele lichaam. Protosjenja had ook nog een zoon, die op dat moment niet in Spanje was. Hij zei in een interview dat zijn vader "geen moordenaar is" en dat hij gelooft dat zijn ouders en zusje zijn vermoord.

Ook Novatek kwam met een verklaring, waarin het Protosenja omschrijft als een 'echte familieman'. Het bedrijf wil dat de Spaanse autoriteiten grondig en onpartijdig onderzoek doen.

Geen uitgesproken critici

Hoewel er maar weinig verbanden kunnen worden gelegd tussen de zeven oligarchen en hun mysterieuze dood, hebben ze allemaal twee dingen gemeen: geen van hen heeft zich -voor zover wij weten - ooit publiekelijk uitgesproken tegen de regering, of over Poetins invasie in Oekraïne. Ook stond geen van hen op de westerse sanctielijst.

Het is bekend dat de Russische regering in het verleden vaker extreme maatregelen heeft genomen om tegenstanders uit te schakelen, of dat heeft geprobeerd. In veel gevallen ging dat om uitgesproken tegenstanders, zoals bijvoorbeeld de moord op Boris Nemtsov, of de vergiftiging van Aleksej Navalny. Maar ook activisten of journalisten passen in het rijtje, zoals Anna Politkovskaja.

Maar een reden om aan te nemen dat het Kremlin de mannen liever kwijt dan rijk is, is er niet direct. En dus wordt er nu vooral gespeculeerd. Zo staat in Oekraïense media dat de bedrijven van deze mannen zulke grote verliezen leden door de westerse sancties dat ze dat mogelijk niet aankonden. Volgens vrienden en familie van de steenrijke Russen is het ondenkbaar dat ze zichzelf - en in enkele gevallen dus ook hun gezinnen - om het leven hebben gebracht. Zij geloven dat er meer achter zit en willen onafhankelijk onderzoek.

Vooral opvallend was de uitspraak van een collega van Vladislav Avajev van de Gazprombank. Igor Voloboejev, ook een hoge baas bij Gazprombank, vluchtte vorige maand uit Rusland naar zijn geboorteland Oekraïne om te helpen vechten. In een interview met The Insider zei hij dat de zelfmoord van zijn collega en de moord op zijn gezin in scène is gezet. "Waarom? Dat is moeilijk te zeggen. Misschien wist hij iets en vormde hij een soort gevaar".