Rekenkamer hekelt financiële verantwoording Rijk: kennis en kunde ontbreken

Van 5 procent van de financiële verplichtingen van het Rijk vorig jaar staat niet vast of ze rechtmatig zijn aangegaan. Het gaat om een bedrag van 15,5 miljard euro. Dat constateert de Algemene Rekenkamer op Verantwoordingsdag, de dag waarop de ministeries hun financiële jaarverslagen aanbieden aan de Tweede Kamer. De Rekenkamer beoordeelt die.

De Rekenkamer vindt het zorgwekkend dat voor het derde jaar op rij de 'tolerantiegrens' is overschreden. Die grens houdt in dat van 99 procent van de ontvangsten, uitgaven en verplichtingen niet ter discussie mag staan of ze rechtmatig zijn gedaan. Van 1 procent kan dat redelijkerwijs niet worden verwacht, omdat er altijd iets fout kan gaan. Maar de tolerantiegrens van 1 procent is bij de verplichtingen fors overschreden en bij de uitgaven licht.

Corona belangrijke oorzaak voor problemen rond verantwoording

Volgens de Rekenkamer was in 2021 net als een jaar eerder de coronacrisis een belangrijke oorzaak voor de problemen met de verantwoording van publiek geld. Vorig jaar gaf het Rijk daar 33 miljard euro aan uit. President Visser van de Rekenkamer benadrukte dat de crisis structurele zwakheden in de bedrijfsvoering van het Rijk heeft blootgelegd.

Voor een deel hebben die te maken met onvoldoende bezetting van financiële en ondersteunende diensten bij het Rijk. Dit speelt bijvoorbeeld bij de ministeries van Volksgezondheid en Defensie en bij de Belastingdienst. De Rekenkamer roept het kabinet op dit op orde te krijgen, om herhaling te voorkomen. "Juist op momenten dat het erom spant, moeten specifieke kennis en kunde aanwezig zijn", vindt Visser.

Problemen bij Volksgezondheid en Defensie

Het financiële beheer bij het ministerie van Volksgezondheid is vorig jaar verbeterd ten opzichte van 2020, maar de Rekenkamer spreekt nog steeds van een "ernstige onvolkomenheid".

De onderzoekers zijn verder kritisch over het inkoopbeheer van het ministerie van Defensie; het ministerie maakte fouten bij aanbestedingen en de minister lichtte het parlement niet steeds op tijd in over uitgaven. Ook heeft Defensie nu al jaren geen goed zicht op de munitievoorraad. Volgens de Rekenkamer kunnen de "hardnekkige problemen" uiteindelijk gevolgen hebben voor de inzetbaarheid van de Krijgsmacht.

Gebruik van algoritmes voldoet niet aan basiseisen

De Rekenkamer wijdt in het verslag ook waarschuwende woorden aan algoritmes (reeksen van opdrachten die een computer volgt). De onderzoekers erkennen dat het gebruik van algoritmes nuttig is en dat zonder de inzet ervan rijksbeleid niet uitvoerbaar is. "Zo worden snel en geautomatiseerd miljoenen handelingen per maand verricht, problemen opgelost of voorspellingen gedaan."

Maar volgens de Rekenkamer voldoen zes onderzochte algoritmes niet aan alle basiseisen. Dat kan leiden tot risico's als gebrekkige controle, vooringenomenheid, een datalek of ongeautoriseerde toegang.

Aardbevingsschade

De onderzoekers hebben verder kritiek op de afhandeling van de aardbevingen in Groningen. Volgens hen hebben wijzigingen in het beleid ertoe geleid dat de afwerking van de schade en de versterkingsoperatie zijn vertraagd. De Rekenkamer hekelt ook de hoge uitvoeringskosten van de afhandeling: vorig jaar ging van elke euro schadevergoeding vanwege aardbevingen 74 cent op aan uitvoering.

In het verslag wordt verder aandacht besteed aan de tegemoetkoming in de vaste lasten voor ondernemers tijdens de coronacrisis door het ministerie van Economische Zaken. Het ministerie kon de rechtmatigheid van ruim 13 miljard euro aan uitgaven en verplichtingen niet aantonen.

De Rekenkamer heeft daarom in april officieel bezwaar gemaakt. Economische Zaken heeft daarna "forse inspanningen" gedaan om de bewijzen alsnog te leveren en vorige week heeft de Rekenkamer het bezwaar ingetrokken.

Kaag: incidentele onrechtmatigheden mogen niet structureel worden

Minister Kaag van Financiën benadrukt in haar verslag dat de overheidsfinanciën er eind 2021 beter voor stonden dan verwacht, terwijl ook in dat jaar corona het leven bepaalde. Ze erkent dat het financieel management ook vorig jaar onder druk stond en dat dat soms ten koste ging van de rechtmatigheid.

Het kabinet wil hier nu extra aandacht aan geven: "Dit moet voorkomen dat incidentele onrechtmatigheden een structureel karakter krijgen."