Shell en McDonald's straks deels in Russische handen?
Linda Wisse
Linda Wisse
De lijst met bedrijven die de banden met Rusland doorsnijden, wordt steeds langer. In reactie daarop heeft het land de eerste stap gezet om een wet aan te nemen waarmee vertrekkende bedrijven uit Rusland kunnen worden genationaliseerd. Bedrijven zagen die dreiging al op zich af komen, maar wat kan Rusland concreet doen?
Nationaliseren betekent in dit geval het onteigenen van fabrieken, kantoren en andere (Russische) eigendommen van vertrekkende ondernemingen. Het wetsvoorstel raakt vertrekkende bedrijven die voor meer dan een kwart in handen zijn van 'onvriendelijke staten'.
McDonald's en Heineken
Bedrijven kunnen zo'n nationalisatie alleen ontlopen door hun activiteiten in Rusland weer te hervatten of aandelen te verkopen. Volgens het Russische persbureau Izvestia heeft het land zeker 59 westerse ondernemingen op het oog om te onteigenen.
Onder meer Shell, Unilever, Heineken, IKEA en McDonald's zouden op die lijst staan. Zij besloten eerder om deels of geheel uit Rusland te vertrekken na de invasie in Oekraïne. Er is tot nu toe nog geen bedrijf onteigend, maar het is niet ondenkbaar. "Dat kan heel snel gaan, zeker in een oorlogssituatie", zegt Jan Willem Velthuijsen, hoofdeconoom bij accountants- en advieskantoor PwC.
"En als je dan genationaliseerd wordt, heb je als bedrijf te maken met flinke afboekingen. Om dat te voorkomen kunnen bedrijven proberen om hun bezittingen nog voor de nationalisatie te verkopen, maar daar krijg je ook weinig voor. Dat is de prijs die je voor de ethiek betaalt", zegt Velthuijsen.
Verder kan het een uitdaging zijn om een koper te vinden. China heeft Rusland niet de rug toegekeerd en zou een potentiële koper zijn voor de eigendommen van de bedrijven die uit Rusland zijn vertrokken.
De economische beleidsmakers van Rusland zijn vermoedelijk niet betrokken geweest bij de invasie.
Na de Russische invasie van Oekraïne kozen veel bedrijven ervoor om hun banden met Rusland deels of volledig te verbreken. Nu Rusland dreigt hun eigendommen te nationaliseren, lijken bedrijven als Shell en Heineken nog geen concrete acties te ondernemen.
"De lijst van vertrekkende bedrijven is indrukwekkend, maar ik verwacht dat er slechts een aantal voor altijd Rusland de rug zullen toekeren", zegt Jeroen Ketting. Hij is ondernemer in Moskou en helpt andere Nederlandse ondernemers met zakendoen in Rusland.
Werknemers op straat
McDonald's zou bijvoorbeeld hamburgers kunnen blijven bakken in Rusland, maar onder een andere naam. "Ik verwacht dat veel bedrijven de juridische structuur zullen loskoppelen van het moederbedrijf of met een naamsverandering verdergaan in Rusland. En tijdelijk stoppen met exporteren naar Rusland kan volgende maand weer worden teruggedraaid", zegt Ketting.
Het vertrek van bedrijven treft Rusland wel, alleen al gezien het aantal mensen dat door het verbreken van de Russische banden op straat staat. Ketting: "Je kunt je afvragen of dat wel zo ethisch is, want doe je er goed aan om 3000 of 10.000 man personeel op straat te laten zetten?" Overigens heeft een aantal ondernemingen laten weten dat het personeel in Rusland wordt doorbetaald.
Compensatie
Als een bedrijf wordt onteigend, is het de vraag of de rechter dat kan terugdraaien en of er een schadevergoeding tegenover staat. "Het is lastig te zeggen of je dat kunt aanvechten. Dat hangt van veel wetten af", zegt Alessandra Arcuri, hoogleraar internationale handel en investeringsrecht aan de Erasmus Universiteit Rotterdam.
"Ondernemingen kunnen op basis van een bilateraal investeringsverdrag een klacht indienen bij een internationaal arbitragetribunaal. Maar als daar een zaak wordt aangespannen, is het nog steeds allerminst duidelijk of bedrijven daadwerkelijk een schadevergoeding kunnen ontvangen", zegt Arcuri.
Russische reactie
Met de dreiging om bedrijven te onteigenen lijkt Rusland de exodus van westerse bedrijven die nu op gang is gekomen te willen stoppen. Het is een van de vele reacties van het Kremlin op de westerse sancties, en het zal naar verwachting niet de laatste zijn.
PwC-econoom Velthuijsen: "De economische beleidsmakers van Rusland zijn vermoedelijk niet betrokken geweest bij de invasie. Die vragen zich steeds weer af wat ze moeten doen. Met de mogelijkheid om te nationaliseren lijkt het erop alsof ze denken: we pakken er een paar nu het nog kan."
