Pushbacks en geweld op de grens tussen Turkije en Griekenland
Wat er op de grens tussen Wit-Rusland en Polen gebeurt, doet sterk denken aan het voorjaar van 2020. Toen zette de Turkse president Erdogan de grens naar Griekenland open, bij wijze van dreiging aan het adres van de EU. Duizenden Syriërs, Irakezen en Afghanen gingen naar de landsgrens bij de Evros-rivier, maar stonden voor een dichte deur. Erdogan gebruikte, net als Loekasjenko nu, mensen als politiek drukmiddel. De Grieken hielden hun kant van de grens potdicht, net als Polen nu.
Anderhalf jaar later, nu buiten de spotlights, blijven mensen de Evros-grens zien als ingang naar Europa. Niet in de hoeveelheden van vorig voorjaar, maar nog altijd steken dagelijks groepen migranten de grens over. Vaak met smokkelaars, soms op eigen houtje. Vooral 's nachts, en in een hevig gemilitariseerd grensgebied, waar hulpverleners en journalisten niet mogen komen. Zelden nog lukt het ze ook echt om Europa te bereiken. Bijna iedereen wordt teruggestuurd door middel van zogenaamde pushbacks, iets dat Griekenland stellig ontkent.
Geen kans op asielaanvraag
Mensenrechtenorganisaties die het grensgebied monitoren, zeggen dat er buiten het zicht constant met mensen heen en weer wordt gesleept, 'als pingpongballen'. Vaak met geweld aan beide kanten van de Evros-rivier: niet alleen aan de Griekse, maar ook aan de Turkse kant van de grens.
Het overkwam Saad Ali (24), een Syrische vluchteling. Eind augustus stak hij met een bootje de Evros-rivier over naar Griekenland. Veel te verliezen had hij niet. Vijf jaar geleden vluchtte hij uit zijn geboorteplaats Deir el-Zour in Syrië. In Istanbul had hij geprobeerd een leven op te bouwen, maar het werd steeds moeilijker om werk te vinden.
Eenmaal in het Griekse beboste grensgebied werd hij al snel in de kraag gevat door Griekse grensbewakers. Wat volgde is een etmaal waarin hij tot drie keer toe, met geweld, de rivier over werd gesleept. In een groep van zo'n 60 mensen, waaronder meerdere kinderen. Eerst brachten de Grieken ze terug naar Turkije, toen dwongen de Turken ze weer naar Griekenland te gaan. Vervolgens duwden de Grieken de groep opnieuw naar Turkije.
Saad Ali doet zijn verhaal in deze reportage:
Griekenland wordt er al langer van beschuldigd pushbacks uit te voeren. Amnesty concludeerde in een rapport dat asielzoekers stelselmatig met geweld worden teruggestuurd, zonder dat ze de kans op een asielaanvraag krijgen. Dat is in strijd met internationale verdragen en Europese wetgeving. "Mensen die veiligheid zoeken in Griekenland worden hardhandig opgepakt, gevangen gezet, mishandeld en vervolgens teruggezet over de rivier," aldus Adriana Tidona van Amnesty. Migranten worden soms ook op andere plekken in Griekenland opgepakt, zoals in de stad Thessaloniki, en naar de grens gereden.
Natalie Gruber van de Oostenrijkse hulporganisatie Josoor verzamelt getuigenissen van slachtoffers. Ze ziet een toename in het aantal pushbacks uit Griekenland, en ook in het geweld dat erbij wordt gebruikt. Daarnaast hoort ze steeds vaker dat Turkse grensbewaking mensen niet terug wil nemen. "Dat is veranderd. Eerder kregen mensen water en werden ze naar de bushalte gebracht. Nu zien we dat Turkse grensbewaking mensen soms net zo hardhandig weer naar de Griekse kant dwingt te gaan. Zo worden mensen meerdere keren heen en weer gepingpongd".
Politiek spel
Turkse mensenrechtenadvocaat Vedat Çartekin staat de Syrische groep van Saad Ali bij. Ze eisen een onderzoek naar de Turkse militairen die beschuldigd worden van het in de rivier gooien van in totaal 45 mensen. Hij zegt dat het gedrag van de Turkse grensbewaking waarschijnlijk een reactie is op dat van hun Griekse collega's aan de andere kant.
"De Grieken begaan grove misdaden tegen mensenrechten. Die Griekse aanpak heeft nu invloed op de Turkse houding aan de grens. Turkije zegt hiermee: als jullie ze niet accepteren, dan hoeven wij dat ook niet meer te doen". Hij ziet zijn cliënten als pionnen in een politiek spel tussen Turkije en Griekenland.
De Turkse regering beschuldigt Griekenland er geregeld van mensenrechten van migranten te schenden. Turkse staatsmedia publiceren foto's van verwondingen waarmee migranten terugkomen uit Griekenland, en verspreiden beelden van pushbacks op zee. De Grieken beschuldigen Turkije ervan mensensmokkelaars te helpen en nepnieuws te verspreiden.
Niemandsland
Een nieuwe trend is dat mensen op kleine eilandjes in de rivier worden gedumpt, zegt Gruber. "Die eilandjes zijn niemandsland. Aan beide kanten van de rivier staan bewapende grensbewakers die proberen te voorkomen dat mensen aan land komen. We hebben 25 gedetailleerde getuigenissen van mensen die dagenlang op zo'n eilandje vast zaten, vaak zonder water en eten, in de kou."
Een groot deel van de mensen die de Grieks-Turkse grens proberen over te steken, woont al jaren in Turkije. Turkije vangt bijna 4 miljoen Syriërs op, maar economische onzekerheid leidt daar tot een groeiend anti-vluchtelingensentiment. Veel Syriërs zijn daarnaast bang dat ze zullen worden teruggestuurd naar Syrië.
Dat geldt ook voor Saad Ali. Toen hij in 2016 naar Turkije vluchtte, dacht hij dat het tijdelijk was. "Ik dacht dat na twee jaar de rust wel zou terugkeren in Syrie, dat ik terug zou gaan. Maar de oorlog duurde langer. Daarom besloot ik naar Europa te gaan. Ik wil studeren voor verpleger. In Turkije krijg ik geen hulp, in Duitsland of Nederland misschien wel."
Zowel de Griekse als de Turkse autoriteiten hebben niet gereageerd op vragen van de NOS.