Olifanten evolueren 'razendsnel' door stroperij: slagtanden verdwenen

Afrikaanse olifanten blijken razendsnel te evolueren om de dreiging van stroperij te overleven. Dat schrijven evolutiebiologen in het wetenschappelijk vakblad Science.

Biologen ontdekten in een olifantenpopulatie in nationaal park Gorongosa in Mozambique opmerkelijk veel tandeloze vrouwtjesolifanten. Daaruit concluderen ze dat de soort zich in korte tijd zo heeft aangepast dat de slagtanden geen bedreiging meer vormen voor hun voortbestaan.

Decennialang zijn olifanten gedood voor hun ivoren slagtanden, die veel geld opleveren in de illegale handel. Tijdens de burgeroorlog in Mozambique, van 1977 tot 1992, werd er massaal op olifanten gejaagd. De opbrengst van het ivoor werd gebruikt om wapens te kopen en de oorlog te financieren. Dat betekende een decimering van het aantal olifanten in Gorongosa.

'Schokkend'

"De stroperij leidde tot enorme sterfte. Maar de olifanten die geen slagtanden hadden, overleefden. Deze hadden dus een groot voordeel", zegt Jacintha Ellers, hoogleraar evolutionaire ecologie aan de VU in het NOS Radio1 Journaal.

Normaal duurt het generaties voor een diersoort zich aanpast aan veranderingen, maar dit gaat "razendsnel", aldus Ellers. "Dieren veranderen vaker door toedoen van de mens. Maar ik vind dit schokkend, dat we na één generatie al zulke grote veranderingen zien. De olifant is een langlevende soort en zo'n robuust dier."

Chromosomen

De biologen hebben ook een verklaring gevonden voor het feit dat alleen de vrouwtjes geen slagtanden hebben. De tandloosheid wordt veroorzaakt door een genetische mutatie op het X-chromosoom. Vrouwtjes hebben twee van die chromosomen, mannetjes maar een. De mutatie die tandloosheid veroorzaakt, is in de embryonale fase dodelijk voor stiertjes.

Doordat vrouwtjes kunnen terugvallen op het tweede X-chromosoom, blijven zij leven. Daardoor werden er in de olifantenpopulatie meer vrouwtjes dan mannetjes geboren, zagen de onderzoekers.

Olifanten zijn niet de enige dieren die zich evolutionair aanpassen aan veranderingen die door de mens worden veroorzaakt, zoals milieuvervuiling, overbevissing en ontbossing. "Platvissen zijn bijvoorbeeld door overbevissing kleiner geworden en worden sneller volwassen en vruchtbaar", weet Ellers.

Nakomelingen

Volgens de hoogleraar zijn er genoeg mannetjesolifanten over om voor nakomelingen te zorgen. "De zoogdieren leven in een haremstructuur. Een mannetje heeft veel vrouwtjes, er zijn genoeg mannetjes om de vrouwtjes te bevruchten."

Ook verwacht ze dat, als de gevaren voor de soort afnemen, de slagtanden op den duur weer terugkomen. Die gebruiken ze om wortels op te graven, schors van bomen te halen en bij het verdedigen van hun territorium.

De Afrikaanse olifanten, zowel de savanneolifant als de bosolifant, worden ernstig bedreigd in hun voortbestaan, onder meer door stroperij en verlies van leefgebied. Ze staan bovenaan de Rode Lijst, het jaarlijkse rapport over met uitsterven bedreigde diersoorten van de International Union for Conservation of Nature (IUCN).