'Peetvader van de zwarte cinema' Melvin Van Peebles overleden

De Amerikaanse filmmaker Melvin Van Peebles, "peetvader van de zwarte cinema", is op 89-jarige leeftijd overleden. Hoewel hij aanvankelijk als onafhankelijke zwarte regisseur genegeerd werd door Hollywood, sprong de filmindustrie maar al te graag in het blaxploitation-genre toen hij een nieuwe markt bleek te hebben aangeboord.

"Pa wist dat zwarte representatie ertoe doet. Als één beeld meer zegt dan duizend woorden, wat is een film dan wel niet waard?", schrijft zijn zoon, acteur Mario Van Peebles, in het overlijdensbericht. "Ware vrijheid krijg je niet door de kolonisator te imiteren. Je moet oog hebben voor de kracht, schoonheid en verbondenheid van alle mensen."

Van Peebles probeerde in de jaren 50 als schrijver en regisseur werk te vinden in Hollywood, maar kon voor de studio's alleen als liftjongen aan de slag. Teleurgesteld trok hij naar Europa, waar hij in Nederland in het theater stond en in Frankrijk aan zijn filmcarrière werkte.

Nachtmerrie

Met meer ervaring kreeg hij in Hollywood de kans om Watermelon Man te regisseren, een satire over een witte man die op een dag zwart wakker wordt. Het aangeleverde einde, waar de hoofdrolspeler wakker wordt uit een kwade droom, liet Van Peebles vallen. "Het is geen nachtmerrie om zwart te zijn."

Nog meer uitgesproken was zijn volgende film, Sweet Sweetback's Baadasssss Song, waarvoor Van Peebles het script, de regie en de hoofdrol op zich nam. Het is het verhaal van een jongen uit het zwarte getto die onschuldig wordt opgepakt en moet vluchten als hij de agenten verwondt. Dat de filmkeuring 18+ werd buitte Van Peebles uit: "Rated X, door een witte jury", zette hij op de filmposter.

Al vanaf de titel is duidelijk dat Van Peebles voor een uitgesproken zwart perspectief kiest. "Ik had het natuurlijk De Ballade van de onverzettelijke Sweetback kunnen noemen, maar ik wilde dat het publiek wist dat het voor hen bedoeld was. Dus werd het ba-ad asssss, zoals men het echt zegt."

Het vele geweld en seks in de film kon Nederlandse recensenten niet bekoren. Exploitatie onder een sausje van emancipatie, oordeelde men. "Voor Van Peebles zijn duidelijk gesuggereerde erecties belangrijker dan zijn strijd tegen het blanke ras", meende de Volkskrant. "Black Panther wordt rijk van de strijd", kopte De Telegraaf.

In de VS zag het zwarte publiek dat anders. De film opende in slechts twee bioscopen in Atlanta en Detroit, maar haalde door mond-tot-mondreclame ruim 10 miljoen dollar binnen op een budget van 500.000 dollar. Het was het beste resultaat ooit voor een onafhankelijke film.

De recette trok ook de aandacht van Hollywood. De grote studio's wilden ook verdienen aan verhalen over de rauwe zwarte zelfkant van de Amerikaanse maatschappij. Films als Shaft en Superfly spraken een gemengd publiek aan, met bijvoorbeeld de jonge Quentin Tarantino als liefhebber.

Door een nieuwe generatie zwarte filmmakers wordt Van Peebles bij zijn overlijden geroemd als een belangrijke invloed. "Hij haalde alles uit elke seconde. Elke, elke keer", zegt regisseur Barry Jenkins, die een Oscar won voor Moonlight.

"Je moet jezelf niet laten geloven dat je het niet kan", verwoordt When They See Us-regisseur Ava Du Verney de les die Van Peebles haar leerde. "Doe wat je kan in het raamwerk dat je hebt. Kijk niet naar buiten, kijk naar binnen."

Spike Lee herinnert zich dat Van Peebles ooit een filmposter voor hem tekende en langskwam bij het filmen van Do the right thing. "Verdomme, we zijn weer een gigant verloren."