Extreme ontgroeningen: 'Wel verandering, maar niet uit te bannen'

Een ouderejaars die op het hoofd van een eerstejaars ging staan, een in brand gestoken student, iemand die in een coma terechtkwam, een sterfgeval door alcoholvergiftiging. De lijst met uit de hand gelopen ontgroeningen is lang en gaat ver terug in de tijd.

Na de mishandeling van eerstejaars in Amsterdam heeft studentenvereniging ASC/AVSV een drastisch besluit genomen: de dispuutkennismakingstijd in de huidige vorm wordt voorgoed afgeschaft. Er mag pas weer iets als er genoeg vertrouwen is "in een goede organisatie onder veilige omstandigheden".

Is het besluit het begin van het einde van de ontspoorde ontgroening? Er is in ieder geval een cultuurverandering gaande, zeggen Denise van de Sant, voorzitter van de Landelijke Kamer van Verenigingen waar 48 studentenverenigingen bij zijn aangesloten, en Liesbeth Mann, docent en onderzoeker sociale psychologie (Universiteit van Amsterdam).

Goede herinneringen

Van de Sant wijst er wel op dat de incidenten vaak bij dezelfde disputen plaatsvinden. "Ik zit zelf bij een vereniging en we weten ook wel hoe het bij andere verenigingen gaat. Bij al die verenigingen is dit allang verleden tijd, slaan en schoppen. Als het toch gebeurt, is het buiten de senaat van de vereniging om."

Zelf heeft ze goede herinneringen aan de ontgroening die ze onderging bij de Utrechtse vereniging Veritas. "Natuurlijk is het spannend, vooral omdat je niet weet wat er gaat gebeuren en omdat je niemand kent. Maar er waren geen gewelddadige incidenten."

Dat soort incidenten zijn wat haar betreft onaanvaardbaar, of het nou gaat om fysieke mishandeling of het mentaal onder druk zetten van studenten. Om dat te voorkomen zijn er tegenwoordig afspraken tussen de verenigingen en de universiteiten, over wat wel en niet toelaatbaar is.

Ook Liesbeth Mann signaleert een verandering. Mann promoveerde op vernederingen tijdens ontgroeningsrituelen. Die zijn er al heel lang, zegt ze in podcast De Dag. "Machtsverhoudingen en groepsdynamieken zullen altijd een gevaarlijke cocktail blijven."

Soms worden de fysieke ontberingen en geestelijke vernederingen neergezet als onderdeel van de kennismakingstijd, belangrijk voor het creëren van een saamhorigheidsgevoel. Maar mensen die langdurig vernederd worden, ontwikkelen vooral iets anders, zegt Mann: gevoelens van schaamte en wraak. Uit haar onderzoek blijkt ook dat zulke ervaringen niet goed zijn voor de groepsvorming, zoals juist de bedoeling is.

Vooral individuele vernedering kan diepe sporen nalaten, zet de onderzoeker. "Het lastige is wel dat iedereen het anders ervaart. Wat de een grappig vindt, kan de ander diep vernederend vinden."

Maar er hoeft wat de onderzoeker betreft niet helemaal afgezien te worden van het afzien. "Een beetje buffelen samen kan best goed zijn. Dat je als groep samen dingen gaat doen die moeilijk zijn of uitdagend, misschien zelfs fysiek zwaar, dat is prima. Dat schept volgens onderzoek juist wél een band."

Dat het vaak bij dezelfde disputen misgaat, komt volgens Mann onder meer door een afwijkende traditie daar. "Er is een norm ontstaan dat het normaal is om dat te doen. En het wordt ook een beetje van de ontgroeners verwacht, anders hoor je er ook niet helemaal bij."

Daarbij komt dat de ouderejaars vaak zelf ook een weinig zachtzinnige ontgroening hebben moeten ondergaan. "De gedachte is: wij hebben het gedaan, dus dan moet de volgende generatie dat ook doen. Anders is het niet eerlijk."

Woke-generatie

Maar extreme ontgroeningen zijn niet meer van deze tijd, stelt Mann. Er is op universiteiten steeds meer aandacht voor sociale veiligheid en diversiteit. "Die trend komt over uit Amerika, de woke-generatie. Er zullen vast mensen zijn die zeggen: zoek het uit met je woke, wij willen gewoon onze ontgroening. Maar dat gaat een universiteit nooit promoten en financieren. Dus als ze willen blijven bestaan en hun band met de universiteit willen houden, dan moeten ze zich aanpassen."

Er hangt dus verandering in de lucht, maar Mann maakt zich geen illusies: er is een grote kans dat het ook in de toekomst nog wel eens misgaat. Want waar de lijn precies getrokken moet worden, is niet voor iedere ouderejaars makkelijk te bepalen.

"Dat de normen vervagen bij jonge mensen met een zich nog ontwikkelend brein, onder invloed van alcohol, soms drugs, is niet altijd te voorkomen. Het is denk ik heel moeilijk om het helemaal uit te bannen. Er zullen altijd wel dingen blijven gebeuren die niet oké zijn binnen zo'n vereniging."