Met podcast of VR-bril aandacht krijgen voor coldcases: heeft het nut?

• Joram Bolle en Remco Andringa

  redacteur Online

Coldcases zijn hot. Regelmatig berichten de media over een onopgeloste moord of verdwijning, waarin al dan niet na tientallen jaren een doorbraak tot stand is gebracht. Dit jaar alleen al werden bijvoorbeeld de zaken van Els Slurink (1997), Hans Schonewille (1999), Sem Vijverberg (2006) en Sjaak Gerwig (1995) breed uitgemeten.

Afgelopen week kwam daar de zaak uit 1989 van Wies Hensen uit Budel bij. Vanaf vandaag staat er op de kermis in Budel, waar Hensen voor het laatst levend werd gezien, een mobiel lab waar bezoekers met een virtual reality-bril de plaats delict kunnen bekijken.

Het maakt onderdeel uit van een nieuwe communicatiestrategie van de politie, die experimenteert met nieuwe vormen om de aandacht te trekken. Per zaak wordt bekeken wat de meest kansrijke manier is om aan de gouden tip te komen. In Budel is dat dus een VR-bril.

Gadgets

"Door mensen uit de buurt te confronteren met de plaats delict, hopen we dat er emoties en herinneringen loskomen", zegt een woordvoerder van de politie Oost-Brabant. Het doel: nieuwe namen van mensen om het dna-profiel van de onbekende dader mee te kunnen vergelijken.

"De politie is dol op nieuwe gadgets, zoals een VR-bril", zegt Peter van Koppen, emeritus hoogleraar rechtspsychologie aan de VU. Hij deed onderzoek naar tal van coldcases. "Ik ben niet bij voorbaat tegen het uitproberen van nieuwe dingen, maar of het effect gaat hebben is de vraag."

Volgens Van Koppen genereert het vooral veel aandacht: "Dat is niet slecht, maar je moet niet de illusie hebben dat mensen opeens zeggen: 'O ja, dit weet ik nog, maar heb ik nooit eerder verteld.'"

Podcasts en liedjes

In de coldcase van Wies Hensen worden ook 'klassieke' methodes ingezet, zoals aandacht in Opsporing Verzocht en het uitloven van een beloning voor de gouden tip. Maar behalve de VR-experience is er ook een podcastserie over de moordzaak gemaakt. Dat gebeurde ook in de zaak van Hans Schonewille.

Bij de zaak van baby Sem Vijverberg nam Xander de Buisonjé een nummer op. Ook droegen spelers van De Graafschap, dat speelt in stadion De Vijverberg, voor een wedstrijd een T-shirt om aandacht voor de zaak te vragen. Het stadion werd een dag omgedoopt in Stadion Sem Vijverberg.

Beelden van de actie bij De Graafschap, met het nummer van De Buisonjé:

Met alle nieuwe methodes hoopt de politie een breder publiek te trekken dan voorheen, zegt criminoloog Ilse van Leiden van Bureau Beke. Ze is ook vrijwilliger bij het coldcaseteam van de politie-eenheid Midden-Nederland. Van Leiden: "Wat je wil is reuring veroorzaken. Dat krijg je door media-aandacht. Een zo groot mogelijke groep wordt aangespoord of ze niet toch iets weten of kunnen melden over die zaak van jaren geleden."

Het zwijgen verbreken

Voorheen gebruikte de politie een coldcasekalender. Daarop stonden per jaar zo'n vijftig onopgeloste zaken. In totaal zijn er rond de 1800 coldcases in Nederland. De kalender werd verspreid onder gedetineerden, met het idee dat daders misschien wel een onopgeloste zaak hadden opgebiecht aan een medegevangene, of dat ze zelf wroeging zouden krijgen. Tips leverde dat wel op, maar de kalender heeft geen coldcases opgelost.

Gedetineerden waren ook een te beperkte doelgroep, vindt Van Leiden: "Coldcases worden toch vaak opgelost door nieuwe informatie van getuigen." Dat mensen jarenlang gezwegen hebben over een misdrijf, betekent niet dat ze hun mond blijven houden. "Er zijn tal van redenen waarom mensen na jaren gaan praten. Een relatie die ze toen bijvoorbeeld hadden maar nu uit is, dat een dader is overleden of dat iemand zelf niet meer kan leven met zijn daad."

Maar daarvoor moet een coldcase wel onder de aandacht komen. "Soms denken mensen dat een zaak inmiddels wel opgelost zal zijn en zijn ze daarom niet naar de politie gestapt", aldus Van Leiden. Aandacht voor de ene coldcase kan er ook voor zorgen dat mensen gaan nadenken over andere coldcases.

Toch zet Van Koppen vraagtekens bij de VR-bril in Budel: "Willekeurige mensen een plaats delict of delen van het dossier laten zien, heeft geen zin als je er geen verstand van hebt." Maar volgens de politie is dat helemaal niet erg. "We gaan er niet vanuit dat mensen opeens expert zijn in het analyseren van de plaats delict. Het gaat echt om het oproepen van een gevoel."

Ook Van Leiden is er positief over: "Je moet een beroep doen op de kennis, empathie en het geweten van mensen. Bij de één werkt een liedje en bij de ander een podcast, waarbij iemand echt gaat meeleven met een zaak." Per coldcase is het maatwerk. "Waar het om gaat is dat mensen in hun eigen veilige omgeving gaan nadenken." Daarvoor zijn nieuwe experimentele methodes echt niet altijd nodig. "Denk maar aan de melkpakken in Amerika waar vermiste kinderen op stonden."

Bij de coldcase van Sjaak Gerwig nam de politie een video op met ex-voetballer Ronald de Boer:

Volgens Van Koppen valt er meer winst te behalen bij de coldcaseteams zelf: "Als je tips krijgt, moet je wel een team hebben dat daar energie in kan steken. Maar de meeste coldcaseteams bestaan nog steeds uit anderhalve man en een paardenkop." Veel tips blijken in de praktijk ook al bekend, zegt Van Koppen, en het natrekken daarvan kost de politie veel tijd.

Dna-sporen

Ook Ilse van Leiden zegt dat de coldcaseteams van de politie wisselend van grootte zijn en verschillend te werk gaan. Het kleinste coldcaseteam bestaat uit zo'n drie fulltime mensen, het grootste uit meer dan tien vaste krachten: "De grotere teams doen het voorwerk en daarna ook het onderzoek zelf. Dan ben je slagvaardig. Maar er zijn ook teams die alleen het voorwerk doen, waarna de zaak door een regulier rechercheteam wordt opgepakt. Dan bestaat de kans dat actuele zaken toch voorrang krijgen."

Volgens Van Koppen worden er alleen in Rotterdam nu echt successen geboekt en dan met name met nieuw onderzoek naar oude dna-sporen: "Het belangrijkste is dat we goed functionerende coldcaseteams krijgen. Men vergeet nog steeds dat het de ingewikkeldste zaken zijn, waar je je beste rechercheurs op moet zetten."

In de zaak van Els Slurink, de eerste zaak die met de nieuwe strategie van de politie onder de aandacht werd gebracht, werd ook een verdachte aangehouden op basis van een oud dna-spoor. Toch is het ook in zulke zaken belangrijk dat getuigen met nieuwe informatie naar voren treden, vindt Van Leiden: "Dna alleen is niet doorslaggevend. In een rechtszaak moet je ook aannemelijk kunnen maken hoe het ergens terecht is gekomen."

Dat coldcaseteams gebaat zijn bij meer menskracht, geldt volgens de politie ook voor heel veel andere afdelingen. "Ieder coldcaseteam zou er twintig, dertig mensen bij willen", zegt de woordvoerder van de eenheid Oost-Brabant. "Maar we hebben de ruimte om tips na te pluizen. De collega's zijn heel gedreven en willen niets liever dan de zaak van Wies Hensen oplossen."