Lennart Bloemhof
redacteur Online
Lennart Bloemhof
redacteur Online
Klotsend tegen de dijken en tergend langzaam kruipt het hoogwater de komende dagen richting de Noordzee. Waar zitten de knelpunten en wat is er nog te verwachten?
Harold van Waveren, specialist waterveiligheid bij Rijkswaterstaat, benadrukt: het voorspellen van waterpieken is exacte wetenschap, "met de nodige onzekerheden". Er is weinig zo grillig als een rivier. Water kan onderweg van alles tegenkomen, waardoor het versnelt of vertraagt. Daarnaast is er de onzekere factor van het weer, hoeveel water er uit het buitenland komt en hoeveel water er in het grondwater komt.
Dus draaien Van Waverens collega's deze dagen overuren. Minstens drie keer per dag gieten ze de meest recente informatie in complexe rekenmodellen om de kaart met daarop actuele waterhoogten en verwachtingen tot twee dagen vooruit zo exact mogelijk te hebben. Daarop is te zien dat in het zuiden van Limburg de waterpiek achter de rug is. Bij het meetpunt in Lanaken, nabij Maastricht, stond het water in de nacht van donderdag op vrijdag bijvoorbeeld nog ruim boven wat Rijkswaterstaat omschrijft als 'extreem hoogwater'. Inmiddels is het peil gedaald richting het veiligere niveau 'verhoogde waterstand'.
De hoogwaterpiek heeft zich nu verplaatst naar Roermond, waar de Roer en de Maas samenkomen. Daar stond het water tot 14 juli op gemiddeld zo'n 17 meter boven NAP, wat normaal is voor die regio. Bij het piekmoment vanochtend vroeg stond het water drie meter hoger, op 20 meter boven NAP. Nog tot zeker in de nacht van zondag op maandag schommelt de waterstand in het gebied tussen extreem hoogwater en regulier hoogwater.
Volgens de Veiligheidsregio Limburg-Noord is er inmiddels niet meer sprake van een korte, felle piek, maar van een "langgerekt plateau". Waterveiligheidsspecialist Harold van Waveren legt uit dat het hoogwater te vergelijken is met aan soort golf die langzaam over de rivier naar zee trekt.
"En net als bij een golf die ontstaat als je een steen in het water gooit, vlakt de golf langzaam af. Dat leidt alleen ook tot een langere golf, zegt hij. Daarnaast hebben bijvoorbeeld bij Roermond de Maasplassen een extra "dempend" effect op de piek. Van Waveren: "Het effect is voor Roermond dat de waterstand aanvankelijk met ruim 2 meter per dag steeg, maar dat de laatste 10 tot 20 centimeter stijging meer dan zes uur duurde."
Die aanhoudende, hoge waterstand leidt tot een flinke druk op de dijken. Het is volgens de Veiligheidsregio het grootste vraagteken de komende dagen: houden ze het? "De situatie is nog onzeker. We zien toch wel langs de Maas dat er lekkages zijn en dat er situaties zijn waarbij je kunt zien dat zich zwakke plekken voordoen", zei Antoin Scholten, voorzitter van de Veiligheidsregio, op een persconferentie.
Of een dijk hoog genoeg is, kun je redelijk goed voorspellen. Maar die sterkte is minder voorspelbaar.
De situatie wordt in de gaten gehouden met onder meer politiehelikopters en drones. Ook zijn er voortdurend dijkinspecties. Jos Teeuwen, bestuurder van het Waterschap Limburg, zei dat het aanhoudende hoogwater ook kan leiden tot nieuwe, andere problemen, zoals kwel. Oftewel water dat bijvoorbeeld onder de verzadigde dijk doorsijpelt en door de druk vanuit de bodem omhoog komt.
"Dus dan denk je dat het hoogwater voorbij is, maar komt er aan de achterkant toch nog water naar binnen", zei hij. "Dat is een extra risico waar mensen rekening mee moeten houden."
Het is volgens waterveiligheidsspecialist Harold van Waveren met het blote oog lastig te zien, in tegenstelling tot water dat over de dijk sijpelt, waardoor dijkinspecties de komende dagen essentieel zijn. "Het effect kan zijn dat dit water grond meeneemt, waardoor de dijk uiteindelijk opeens inzakt. Of een dijk hoog genoeg is, kun je redelijk goed voorspellen. Maar die sterkte is minder voorspelbaar."
Extra aandacht is er voor dijken die versterkt worden of waar de dijk juist net is versterkt. "Die grond moet zich nog zetten. Een dijk bereikt pas na een paar jaar de optimale sterkte", legt Van Waveren uit. Rijkswaterstaat let ook op plaatsen waar de keringen mogelijk te laag zijn, zoals in het Limburgse Arcen.
In Horn, een dorp ten noorden van Roermond, begaf een nooddijk het:
Volgens Van Waveren worden de risico's kleiner naarmate de hoogwatergolf verder de rivier op trekt en uiteindelijk naar verwachting eind volgende week de zee bereikt. Zo wordt in Noord-Brabant wat betreft de Maas voorlopig nergens extreem hoogwater verwacht.
Langs de Rijn, waarin het waterpeil ook hoog is, is de dreiging ook minder urgent. Van Waveren: "Dit hoogwater in de Maas komt eens in de honderd jaar voor. In de Rijn is dat eens in de twee tot vijf jaar. De dijken langs de Rijn zijn hier dus ruimschoots op berekend en zouden twee keer zo veel water aan moeten kunnen dan we nu verwachten."
Het gaat alleen wel om extreem veel water, zegt Van Waveren. De situatie blijft daarom onvoorspelbaar. Een situatie als in Valkenburg ziet Van Waveren "op korte termijn" niet weer gebeuren. "Want er zit geen extreme neerslag in de weersverwachting van het KNMI voor de komende twee weken en dat was de oorzaak van wat er daar is gebeurd. Maar pas als de golf echt voorbij is, kun je zeggen dat het ergste achter de rug is."
