Een jaar donorwet: meer potentiële donoren, maar niet meer donaties

De nieuwe donorwet zorgde nog niet voor meer orgaantransplantaties. Volgens artsen, de Nederlandse Transplantatie Stichting en het ministerie kost het tijd om het effect ervan te kunnen zien en heeft ook de coronapandemie invloed. Deze partijen zijn wel blij dat veel mensen iets hebben ingevuld in het donorregister: een jaar na de invoering van de wet heeft 76 procent een keuze gemaakt, veel meer dan verwacht.

Volgens het ministerie heeft de wet tot meer potentiële donoren geleid. Er zijn meer ja's bij gekomen en ruim 3 miljoen mensen hebben niets hebben ingevuld. Daardoor staan ze als 'geen bezwaar' in het register, dat is volgens de nieuwe donorwet hetzelfde als toestemming geven. Samen leveren de geen bezwaar- en de ja-registraties ruim 4,6 miljoen meer mogelijke donoren op dan eerst.

Toch zijn de wachtlijsten niet korter, de wachttijd voor een orgaan is soms zelfs iets langer. Dat komt grotendeels door corona, legt Farid Abdo van het Radboudumc uit. De neuroloog-intensivist is voorzitter van de commissie donatie van de Nederlandse Vereniging voor Intensive Care. "Door de lange tweede en derde golf waren er minder donoren. Mensen bleven meer binnen en verongelukten dus minder snel. Ook waren er minder mensen die op de IC belandden met een beroerte en overleden."

De wachtlijst is sowieso een slechte graadmeter volgens Abdo: "Die is van veel factoren afhankelijk, bijvoorbeeld ook van mensen die bij leven een orgaan doneren, zoals een nier aan een familielid. Zulke niertransplantaties komen in Nederland veel voor, maar werden door de coronapandemie minder uitgevoerd. Dit heeft ook invloed op de wachtlijst en heeft niets te maken heeft met het donorregistratiesysteem."

Of er meer orgaandonaties komen door de nieuwe donorwet, zien we volgens de Transplantatie Stichting en ziekenhuizen pas over een paar jaar. "Het moet nog even landen", aldus het Leids Universitair Medisch Centrum. "Het is te vroeg", beaamt Abdo van het Radboudumc: "Iedereen moet wennen aan de nieuwe werkwijze. Met de tijd zullen nabestaanden steeds beter door krijgen dat het nu anders is, dat hun dierbare die niets invult daarmee toestemming geeft voor donatie."

Meer nee ingevuld

Artsen moeten ook wennen aan de nieuwe werkwijze, zegt Abdo. "Het is omschakelen: geen bezwaar mogen we nu beschouwen als toestemming om te doneren en het gesprek met familie moeten we daarom anders voeren." Daarom leren ze nu hoe ze familie kunnen inlichten als iemand niets heeft ingevuld.

Door corona konden gesprekstrainingen met psychologen en acteurs niet doorgaan. Abdo: "Nu we in het ziekenhuis allemaal zijn gevaccineerd, zullen die fysieke cursusdagen dit najaar alsnog starten."

Hoewel nog niet duidelijk is of het meer donoren op gaat leveren, vindt neuroloog-intensivist Abdo de donorwet toch al een groot succes. "Omdat 76 procent een keuze heeft ingevuld, terwijl van tevoren op 60 procent was gerekend." De ja-registraties vormen de grootste groep met 34 procent, gevolgd door 31 procent nee, 25 procent geen bezwaar en 10 procent vulde in dat iemand anders mag beslissen.

Dat er vaker 'nee' is ingevuld vindt Abdo niet erg, hij ziet dat juist als een goede ontwikkeling. "Je wil dat mensen hun eigen keuze registreren, wat die ook is. De stijging in nee-registraties toont aan dat mensen die niet willen doneren begrijpen dat ze dat moeten invullen. Daardoor is het niet waarschijnlijk dat er veel 'nee's' in de 'geen-bezwaar-groep' belanden en daardoor toch kunnen doneren."

Een kwart van de volwassenen heeft niets ingevuld. Dat zijn deels mensen die nog niet zo lang in Nederland wonen. Volgens het ministerie blijkt uit onderzoek dat nieuw ingezeten vaak niet op de hoogte zijn van de wetswijziging. "Het idee dat niets invullen betekent dat je geen orgaandonor wordt, leeft sterk." Vanaf 2024 krijgen nieuwkomers in Nederland elke maand een brief over het donorregister. Ook iedereen die 18 wordt krijgt maandelijks een brief.