Carmen Dorlo
redacteur Online
Carmen Dorlo
redacteur Online
Langzaam maar zeker wordt er steeds meer duidelijk over de mogelijke beschermingsduur van de goedgekeurde coronavaccins. Zo werd deze week bekend dat de vaccins van Pfizer en Moderna mogelijk jaren bescherming kunnen bieden tegen het coronavirus. En blijkt uit de eerste resultaten van een studie van de Universiteit van Oxford dat antistoffen tot minimaal een jaar na de eerste dosering met AstraZeneca verhoogd blijven.
Dat is goed nieuws, zeggen Ben van der Zeijst, emeritus hoogleraar vaccins, en immunoloog Dimitri Diavatopoulos van het Nijmeegse Radboudumc. En heeft ook effect op het vaccineren in Nederland: herhaalprikken kunnen hierdoor pas later nodig zijn.
"Het ziet er allemaal heel goed uit", zegt Van der Zeijst, ook voormalig directeur van het Nederlandse Vaccin Instituut en voormalig hoofd Vaccins van het RIVM. "We waren eerst bang dat er na een half jaar een herhaalprik zou moeten worden gepland, maar alles wijst erop dat dat niet nodig is."
Wat zijn antistoffen?
Om te begrijpen wat de onderzoeksresultaten precies betekenen, moeten we eerst stilstaan bij wat antistoffen precies zijn.
Als je wordt gevaccineerd met een coronavaccin reageert je immuunsysteem daarop. Het maakt antistoffen aan - die beschermen tegen besmetting - en t-cellen (afweercellen) die de ernst van de ziekte bij een besmetting verminderen.
Antistoffen vormen zich in de slijmvliezen van de luchtwegen en werken letterlijk als een schild, legt Diavatopoulos uit. "De antistoffen vangen het virus en voorkomen dat het zich kan hechten aan je luchtwegen en dus ook niet kan vermenigvuldigen." De kans dat je heel ziek wordt of overlijdt door corona met antistoffen in je lichaam is verwaarloosbaar.
Hoe een vaccin werkt, wordt ook uitgelegd in deze video:
Na een vaccinatie met de goedgekeurde coronavaccins heeft iedereen een hoog aantal antistoffen in zijn lichaam. Het kan zijn dat deze op een gegeven moment afnemen, en dat betekent dat je weer vatbaarder raakt voor een besmetting met het coronavirus.
Je wilt dus dat het aantal antistoffen in je lichaam zo hoog mogelijk blijft. Het onderzoek over de mRNA-vaccins Pfizer en Moderna laat zien dat de antistoffen die je krijgt door het vaccin 'doorrijpen', zegt Diavatopoulos. "Het antistofvormingsproces blijft bezig. Dat betekent waarschijnlijk dat de afweer door de antistoffen niet snel weg is." Het onderzoek over vectorvaccin AstraZeneca laat ook zien dat die antistoffen hoog blijven.
Dit kan betekenen dat er de komende tijd geen 'boostervaccinaties', een soort herhalingsprikken, nodig zijn. Maar hoelang dat precies gaat duren, is moeilijk in te schatten. Volgens het onderzoek kan dit jaren duren bij de mRNA-vaccins, bij AstraZeneca wordt gesproken over een jaar. Over het Janssen-vaccin zijn nog geen onderzoeksresultaten bekend, maar de kans is groot dat die dezelfde resultaten laat zien als vectorvaccin-collega AstraZeneca, zegt Van der Zeijst.
Als de antilichamen wegvallen, wil dat niet zeggen dat je geheel onbeschermd raakt tegen het coronavirus.
Maar de antistoffen zijn niet de enige relevante cellen waarnaar gekeken moet worden, zegt Van der Zeijst. "Als de antilichamen wegvallen, wil dat niet zeggen dat je geheel onbeschermd raakt tegen het coronavirus. Je hebt ook geheugencellen - die 'memory b-cellen' heten - die antilichamen kunnen aanmaken als je lichaam weer in aanraking komt met het virus."
Die blijven misschien wel tien jaar in je lichaam, zegt de emeritus hoogleraar. Die geheugencellen kunnen je dus ook beschermen, maar wel met een vertraging. "Antistoffen beschermen meteen, geheugencellen hebben een paar dagen nodig om nieuwe antistoffen aan te maken."
Toch blijft het een schatting wanneer een herhaalprik dan wel nodig gaat zijn - als dit überhaupt ooit gebeurt. "We weten namelijk niet hoe veel antistoffen er precies nodig zijn voor bescherming tegen een infectie of tegen ernstige ziekte. Dus je hebt geen drempelwaarde waar je onderzoek naar kan doen. We weten dat het aantal antistoffen dat mensen nu hebben genoeg is, maar op een gegeven moment loopt dat af. Wanneer is het dan te weinig? Dat weten we nu nog niet", zegt Diavatopoulos.
Verschil met vectorvaccins
De kans is wel groter dat bij vectorvaccins Janssen en AstraZeneca een herhaalprik nodig is dan bij de mRNA-vaccins Pfizer en Moderna, zeggen beide deskundigen. De vectorvaccins maken namelijk minder antistoffen aan. Dat wil overigens niet zeggen dat deze vaccins 'minder goed' werken.
Diavatopoulos: "De vectorvaccins hebben krachtigere afweercellen, t-cellen genoemd, die ervoor zorgen dat je minder ziek raakt van een besmetting. Omdat deze vaccins minder antistoffen aanmaken zijn ze dus iets minder goed in het beschermen tegen een besmetting, maar als je besmet raakt kunnen ze je wel goed beschermen. Ze zijn mogelijk beter in het verwijderen van het virus dan in het voorkomen."
Het is misschien alleen nodig om mensen met een zwak immuunsysteem nog een keer te vaccineren.
Beide deskundigen denken dat het zeker nog een tijd gaat duren voordat een herhaalprik nodig is. "Het vaccineren zal steeds meer gaan lijken op andere vaccinatiecampagnes tegen infectieziektes, waarbij het misschien alleen nodig is om mensen met een zwak immuunsysteem nog een keer te vaccineren", zegt Diavatopoulos. Van der Zeijst verwacht dat het zeker twee tot drie jaar duurt voordat de eerste herhaalprik pas nodig is. "En misschien is het helemaal niet nodig."
Deze scenario's zijn wel afhankelijk van hoe het virus muteert en of de vaccins dus beschermen tegen nieuwe virusvarianten. "Als blijkt dat de vaccins minder goed werken tegen een nieuwe variant, dan is de kans groot dat er wel een herhaalprik nodig is. Een speciale herhaalprik die beschermt tegen al deze varianten. Maar dat zal de komende maanden nog niet nodig zijn, denk ik", zegt Van der Zeijst.
