Begint Israël een grondoorlog in Gaza? 'Ze hebben ook veel te verliezen'

• Heleen D'Haens

  redacteur Buitenland

Na dagen van beschietingen, raketaanvallen en bombardementen over en weer tussen het Israëlische leger en de militante beweging Hamas, dreigt nu een grondoorlog. Israël heeft aan de grens met de Gazastrook duizenden reservisten en zwaar militair materieel klaargezet. Sinds gisteren gebruikt het leger tanks om vanaf de grens doelen van Hamas te beschieten.

De laatste keer dat een echte grondoorlog plaatsvond, was in de zomer van 2014. In de vijftig dagen dat het geweld toen aanhield, vielen aan Palestijnse kant meer dan 2100 doden, van wie de overweldigende meerderheid burgers. De Israëliërs telden 73 dodelijke slachtoffers, onder wie zeven burgers.

"Maar ook al is Israël militair vele malen superieur aan Hamas, bij een grondoffensief hebben ze echt wat te verliezen", zegt Goos Hofstee, die zich bij onderzoeksinstituut Clingendael bezighoudt met veiligheid in het Midden-Oosten. De vraag is of premier Netanyahu daartoe bereid is.

Grondoffensief misschien niet nodig

Het doel bij elke Israëlische aanval, in de lucht of op de grond, is om Hamas te beschadigen. "Ze willen de plekken raken waar raketten worden gemaakt, maar ook het strategische tunnelsysteem onder de grond", zegt Hofstee.

Of daar een grondoffensief voor nodig is, is nog maar de vraag. "Israël heeft veel informatie over de Gazastrook. Als ze weten waar bijvoorbeeld de fabriek staat waar Hamas raketten maakt, kunnen ze die raken met luchtaanvallen en beschietingen vanaf de grens en is een grondoorlog niet nodig."

Ook voor specifieke operaties, zoals het uitschakelen van kopstukken van Hamas, is een groot grondoffensief volgens haar niet de beste optie. "Dat gaat beter met luchtaanvallen, of met een speciaal uitgeruste eenheid die daarvoor is opgeleid. Niet met 4000 militairen."

Overigens maakte het Israëlische leger donderdag melding van "lucht- en grondtroepen" die zouden aanvallen in de Gazastrook. Dat bericht werd massaal opgepikt door internationale media. Later suggereerden de Israëlische kranten The Jerusalem Post en Haaretz dat het ging om een tactische zet om te zien hoe Hamas zou reageren op het bericht dat een grondoffensief was begonnen. Strijders van Hamas en Islamitische Jihad trokken zich na de berichten terug in het tunnelnetwerk dat gebruikt wordt voor militaire doeleinden. Dat werd daarop zwaar gebombardeerd.

Netanyahu is onvoorspelbaar

Strategisch klinkt zo'n grondoffensief voor Israël dus als een slecht idee. Want al is het Israëlische leger vele malen beter uitgerust dan Palestijnse militanten in Gaza; bij een guerrilla-oorlog op de grond is het leger toch in het nadeel. Zonder luchtsteun, in een ondergronds gangenstelsel dat ze niet kennen, zijn Israëlische militairen kwetsbaar.

Toch is de situatie onvoorspelbaar. Dat komt doordat premier Netanyahu, die de troepen aanstuurt, niet alleen militaire factoren in overweging neemt. Ook de politiek speelt mee. Omdat het al jaren niet lukt om in Israël een nieuwe regering te vormen, is Netanyahu op dit moment demissionair premier. Zodra hij die positie verliest, moet hij mogelijk naar de gevangenis omdat er enkele fraude-aanklachten tegen hem lopen.

En dus is de premier er veel aan gelegen om populair te blijven onder de Israëlische bevolking. Hofstee: "Om ervoor te zorgen dat hij niet zwak lijkt, kan het zijn dat Netanyahu keuzes maakt waarvan je zou zeggen dat ze militair helemaal niet nodig zijn."

Internationale gemeenschap

Om dezelfde reden maakt ook de verontwaardiging in de internationale gemeenschap weinig indruk op Netanyahu. Ondanks de Israëlische onbewogenheid proberen onder meer Egypte en de Verenigde Naties om het conflict te deëscaleren.

Ook de Verenigde Staten proberen te bemiddelen. Gisteravond kwam topdiplomaat Hady Amr aan in Israël. Hij spreekt met zowel Israëlische als Palestijnse vertegenwoordigers om beide partijen te bewegen tot een staakt-het-vuren.

Het initiatief daarvoor ligt doorgaans bij Israël, zei de Nederlandse oud-diplomaat Robert Serry gisteravond in Nieuwsuur. "Meestal moet er gewacht worden tot Israël besloten heeft dat het nu wel genoeg is. Dan wordt het mogelijk om tot een soort bestand te komen."

Robert Serry was zelf van 2007 tot 2015 VN-gezant in het Midden-Oosten, en probeerde toen zelf uit alle macht om de Israëliërs en Hamas tot een wapenstilstand te brengen. Hoewel de escalatie van geweld dit keer veel sneller is gegaan dan in 2014, ziet Serry verder wel veel parallellen. "Het is alsof ik naar een film zit te kijken die ik al drie keer heb gezien."

Schade opmeten

Wanneer er een bestand komt, en of er daarvoor nog een grondoffensief komt, is onduidelijk. Midden-Oostenexpert Goos Hofstee schat in dat het voorlopig nog even bij spierballentaal blijft. "De kosten van een daadwerkelijke invasie zijn misschien nog te groot. Maar ik weet niet hoever Netanyahu bereid is te gaan."

Pas wanneer de wapens zwijgen, kan de schade van de zoveelste geweldsgolf in Israël en de Gazastrook worden opgemeten. Oud-gezant Serry: "Dan moet Gaza weer worden opgebouwd. Nu al voor de vierde keer."