Zelftests corona te koop: 'Het is niet de bedoeling dat je test om feestjes te vieren'

Thuis een wattenstaafje in je neus duwen, een paar keer draaien en vijftien minuten later weten of je besmet bent met corona: de zelftests die sinds deze week vrij verkrijgbaar zijn bij apotheken en drogisterijen zijn het nieuwste wapen in de strijd tegen de coronapandemie en een belangrijk middel om meer vrijheden terug te krijgen.

De coronazelftesten die sinds vandaag in Etos-winkels liggen, zijn in een aantal filialen al uitverkocht. Een woordvoerder zegt tegen persbureau ANP dat er voor openingstijd bij sommige winkels al een wachtrij stond.

Maar de tests hebben een keerzijde: ze zijn iets minder betrouwbaar dan de PCR-testen die in de teststraten van de GGD worden uitgevoerd, en zijn daarom alleen van toegevoegde waarde als de uitslag op de juiste manier wordt geïnterpreteerd. Vijf vragen over de tests.

Hoe werken de tests?

De zelftest is een antigeensneltest en meet de besmettelijkheid. Je neemt met een wattenstaafje materiaal uit de neus, en de test kijkt of daarin viruseiwit (antigeen) aanwezig is. Een negatieve testuitslag betekent niet per definitie dat je geen infectie hebt, maar dat je op dat moment niet besmettelijk bent.

De tests zijn sinds woensdag verkrijgbaar en apothekersorganisatie KNMP zegt dat het storm loopt. "We doen ons best om aan de enorme vraag te voldoen", zegt een woordvoerder.

Jezelf testen op corona kan zo:

Hoe betrouwbaar zijn de tests?

Een pilot met zelftesten in een teststraat toonde aan dat een positieve uitslag van de zelftest zeer betrouwbaar is. Maar een negatieve uitslag is iets minder betrouwbaar: van honderd besmettelijke mensen testten 20 tot 25 onterecht negatief.

Volgens immunoloog Huub Savelkoul is dit te wijten aan het feit dat de tests minder gevoelig zijn dan de PCR-tests. "Als je net besmet bent, dan draag je nog niet meteen zoveel virus bij je dat de zelftest positief is."

Maar ook de PCR-test 'vangt' hele recente besmettingen niet, zegt arts-microbioloog Jan Kluytmans. "De periode dat een besmet persoon wel positief test met een PCR-test, en niet met een zelftest is betrekkelijk kort, eerder enkele uren dan dagen."

Is de lagere betrouwbaarheid niet gevaarlijk?

Een woordvoerder van het RIVM benadrukt dat een negatieve uitslag geen vrijbrief is om alle maatregelen verder te negeren. "Het is niet de bedoeling dat je de tests gebruikt om feestjes te vieren."

Kluytmans zegt "een beetje bang te zijn dat mensen met klachten nu naar een apotheek gaan". "Dat mag echt niet gebeuren."

Hoe kunnen de tests toch helpen in de strijd tegen de pandemie?

Hoewel de betrouwbaarheid van de zelftests dus minder groot is dan de PCR-tests, kunnen ze toch een grote rol spelen bij de bestrijding van het coronavirus. De vraag wanneer een zelftest kan worden ingezet, hangt samen met de vraag hoe de zelftests kunnen helpen in de strijd tegen te pandemie: niet ter vervanging van het huidige testbeleid, maar bovenop het testbeleid.

Het RIVM schrijft dat mensen die klachten hebben, of mensen die langere tijd binnen anderhalve meter van een besmet persoon zijn geweest, zich nog altijd moeten laten testen door de GGD.

De tests liggen nu alleen bij apotheken, maar vooral bijvoorbeeld in het onderwijs zijn ze van toegevoegde waarde. Kluytmans ziet liever een iets duidelijker strategie in het gebruik van zelftesten. "In Engeland delen ze de tests bijvoorbeeld gratis uit aan gezinnen met schoolgaande kinderen."

Het ministerie van Volksgezondheid wil de tests later deze maand ook inzetten in het onderwijs; leerkrachten krijgen bijvoorbeeld twee zelftesten per week, waarmee zij preventief kunnen testen.

De tests hebben als grote voordeel dat ze snel een uitslag geven, en makkelijk af te nemen zijn. "Het is gevoeligheid versus tijd en frequentie van testen", zegt Kluytmans.

Hij illustreert dit met een hypothetisch voorbeeld van een school waar duizend leerlingen op zitten, uitgaande van een betrouwbaarheid van 80 procent voor negatieve tests:

"Eén op de honderd mensen zonder symptomen is daar besmet. Als je niets doet, heb je op de hele school tien besmette mensen. Als je die allemaal test, ga je van tien naar twee besmette mensen."

Ook Savelkoul beaamt het belang van grootschalig testen: "Als je een test hebt die niet honderd procent betrouwbaar is, maar genoeg mensen die de test doen, maakt de betrouwbaarheid iets minder uit. Ik ben een zwaar voorstander van zoveel mogelijk zelftesten."

"Geïnfecteerde personen kunnen met de tests sneller worden opgespoord en in quarantaine gaan, en aan de andere kant kan je zo bijvoorbeeld studenten sneller toegang geven tot hun universiteit of hogeschool."

Hoe houdt het RIVM nog zicht op de besmettingscijfers?

Hoewel een positieve uitslag van de zelftest zeer betrouwbaar is, wil het RIVM dat mensen die met de zelftest positief testen hun uitslag laten bevestigen met een PCR-test bij de GGD. De vraag die zich dan natuurlijk opdringt: gaat iedereen dat ook echt doen?

Als de tests worden gebruikt in plaats van reguliere testen, en positieve tests niet worden geverifieerd bij de GGD, raakt het RIVM het zicht kwijt op de besmettingscijfers, die nog steeds een belangrijke leidraad vormen voor de coronamaatregelen.

"Bij deze dus de oproep om dat toch wel echt te doen", zegt het RIVM. "Voor het zicht op de besmettingen, het bron-en-contactonderzoek, en voor het zicht op nieuwe varianten van het virus."