De strijd om AstraZeneca: vijf vragen over de vaccinruzie tussen EU en VK

• Wouter Hoogland

Al weken touwtrekken de EU en het Verenigd Koninkrijk om vaccins van AstraZeneca. Vandaag bespreken de EU-lidstaten of er restricties moeten komen op vaccinexporten naar Groot-Brittannië; volgens het VK heeft het land hier gewoon recht op. In het midden zit een vaccinfabrikant met te weinig leveringen en te grote beloftes.

Vijf vragen over de AstraZeneca-ruzie:

Waarover zijn de partijen boos?

AstraZeneca maakt haar vaccins in vier fabrieken: twee in Engeland, in België en in Nederland. De Britse fabrieken zouden voornamelijk leveren aan het VK, maar moeten volgens het contract met de EU ook aan Europa leveren. En daar ligt het probleem volgens de Europese Commissie: er zijn al 10 miljoen vaccins van de EU naar het VK gegaan, maar er kwam niets voor terug.

Volgens AstraZeneca staat in het contract met het VK dat het land geen vaccins hoeft te exporteren tot de hele Britse markt is voorzien. Groot-Brittannië doet het beter met vaccineren dan de EU: 44 procent van de Britten is al ingeënt met zeker één prik, tegen 13 procent van de Europeanen.

Wat is de rol van AstraZeneca in dit conflict?

Het is belangrijk om te melden dat de grootste woede is gericht op de vaccinmaker zelf. "Het is niet de schuld van het VK, en ook niet van de EU", zegt een anonieme EU-diplomaat tegen de BBC, "Het gaat erom dat iedereen afspraken wil maken met een bedrijf dat zijn productiecapaciteit heeft overdreven."

AstraZeneca heeft meerdere keren de verwachtingen naar beneden bijgesteld. Aanvankelijk was het doel om in het eerste kwartaal 90 miljoen vaccins aan de EU te leveren. Inmiddels staat dit getal op 30 miljoen, en de beloften voor het tweede kwartaal zijn ook verlaagd.

Daarnaast zouden de contracten van het bedrijf met de EU en met het VK elkaar in de weg liggen. Volgens Brussel belooft AstraZeneca geen andere contracten aan te gaan die de verplichtingen aan de EU bemoeilijken. Aan de Britten werd beloofd dat zij prioriteit zouden krijgen op de eerste paar miljoen vaccins, aldus de BBC.

Wat doet de EU hieraan?

De afgelopen week dreigde Commissievoorzitter Von der Leyen meerdere keren met een compleet exportverbod van vaccins naar de Britten. Johnson belde met Europese regeringsleiders om dit verbod tegen te houden.

Het kwam uiteindelijk niet tot een complete stop, maar de Commissie legt wel extra beperkingen op aan exporterende landen. Zo moet eerst worden gekeken of de ontvanger ook vaccins aan de EU levert. Ook mag een land geen vaccins exporteren als het eigen vaccinatieprogramma achterloopt. De lidstaten spreken vanmiddag op een virtuele top over deze maatregel.

Lees hier meer over de verscherpte exportregels:

Er is op het moment overigens al een soort exportcontrole van kracht. Bedrijven met een leveringscontract met de EU, zoals AstraZeneca, moeten alle export van vaccins eerst melden bij de EU en de nationale autoriteiten. Dit wordt het exportmechanisme genoemd.

Begin maart blokkeerde Italië al de export van 250.000 doses van het vaccin naar Australië. De uitvoer zou volgens de Italianen de leveringsgaranties aan de Europese Unie in gevaar brengen.

Wat heeft Nederland hiermee te maken?

Dat draait allemaal om vaccins die in de Halix-fabriek in Leiden worden gemaakt. Halix is een onderaannemer van AstraZeneca, die volgens de contracten vaccins zou moeten leveren aan het VK én de EU.

De EU zou niet akkoord gaan met een gelijke verdeling, omdat de EU nog tientallen miljoenen vaccins van AstraZeneca tegoed heeft en Europa qua inenten achterligt op Groot-Brittannië. Als Halix naar het VK wil exporteren, moet de fabriek volgens het exportmechanisme Nederland om toestemming vragen.

De vaccins uit Leiden zijn overigens nog niet goedgekeurd voor gebruik in Europa. AstraZeneca heeft gisteren bij het Europese geneesmiddelenbureau EMA in Amsterdam goedkeuring gevraagd voor leveringen vanuit Leiden. Eurocommissaris voor Gezondheid Stella Kyriakides verwacht dat de toestemming snel kan komen, zodat mogelijk nog deze maand de eerste leveringen worden gedaan.

Heeft deze rel met de brexit te maken?

Von der Leyen en Johnson zullen het niet snel bij naam noemen, "maar het is wel degelijk iets wat speelt", zegt EU-correspondent Thomas Spekschoor. Groot-Brittannië had met Brussel kunnen meedoen bij de inkoop van vaccins, maar koos zijn eigen weg.

"Aan beide kanten zie je grote bewijsdrang om te laten zien dat zij het beter aanpakken", zegt Spekschoor. Brexit-aanjagers als Nigel Farage zien het feit dat het VK sneller vaccineert als bewijs dat brexit een goed idee was. "Daardoor zal de irritatie in Brussel ook groter zijn."