Europese Commissie maakt strengere regels voor export van vaccins

• Aida Brands

  redacteur Brussel

De EU wordt strenger bij het exporteren van vaccins. De Europese Commissie heeft bepaald dat een land dat vanuit de EU coronavaccins krijgt, ook zelf naar vermogen aan de EU moet leveren.

Daarnaast gaat meewegen hoe ver het land dat de vaccins krijgt, zelf is met zijn vaccinatieprogramma. Als het ver voor ligt op de EU kan de export worden tegengehouden. Volgens de Commissie moet voortaan worden gekeken naar wederkerigheid en proportionaliteit.

Door het verscherpen van de exportrestricties hoopt de Commissie een eerlijker verdeelsleutel af te dwingen. Het gaat niet om een exportverbod. "We blijven gewoon exporteren, maar we hebben nu extra restricties ingevoerd om te garanderen dat de EU niet zelf gaat achterlopen in vaccinatieprogramma's", zegt vicevoorzitter van de Europese Commissie Dombrovskis.

De Commissie wil de druk opvoeren op farmaceut AstraZeneca, maar ook op landen die bijna niks exporteren naar Europa. Zo kreeg Groot-Brittannië wel grote hoeveelheden van het Pfizer/BioNtech-vaccin dat in de EU wordt gemaakt, maar ging er wat later vrijwel niets van het AstraZeneca-vaccin uit twee Britse fabrieken naar de EU.

De Britten hielden hun productie voor zichzelf en konden daardoor naar verhouding veel meer inwoners vaccineren met het AstraZeneca-vaccin dan andere Europese landen. Groot-Brittannië heeft ook geen officieel exportverbod, maar toch komen er geen vaccins en nauwelijks grondstoffen uit dat land, zegt de Commissie, ook niet nu de Britten veel verder zijn met vaccineren dan andere Europese landen.

Fabriek bij Rome

Intussen gaan er vanuit de EU wel vaccins naar Groot-Brittannië. Vandaag werd bekend dat er in Italië zo'n 29 miljoen doses van het AstraZeneca-vaccin klaarliggen om naar Groot-Brittannië te worden gestuurd. Volgens bronnen binnen de Commissie gaat het hier niet alleen om vaccins voor Groot-Brittannië, maar ook voor Europa en voor het wereldwijde programma Covax. Die leveringen vallen niet onder het exportmechanisme.

AstraZeneca ontkent dat de miljoenen vaccins, die zijn gevonden bij een fabriek in de buurt van Rome, bestemd zijn voor de Britten, maar zegt dat inderdaad voor de EU en armere landen zijn. Van de 29 miljoen doses worden er 16 miljoen deze maand en volgende maand verscheept naar EU-landen, zegt de farmaceut.

De overige 13 miljoen wachten volgens het bedrijf op een kwaliteitscontrole en gaan daarna naar de zogenoemde Covax-landen, die bij hun vaccinatieprogramma hulp krijgen van de Wereldgezondheidsorganisatie.

Slechte thriller

De Commissie is ook strenger, omdat leveringen van AstraZeneca aan de EU achterblijven en er onenigheid over is met de farmaceut. In eerste instantie zou AstraZeneca 180 miljoen doses van zijn vaccin leveren. Dat is inmiddels teruggebracht tot 70 miljoen.

CDA-Europarlementariër Esther de Lange noemt het verhaal over AstraZeneca een slechte thriller. "Elke dag is er een nieuwe plotwending." De verscherpte Europese exportrestricties moeten landen er daarom niet van weerhouden farmaceuten goed te controleren, vindt ze. Dat geldt ook voor Nederland. "Rutte moet zorgen dat we weten wat er in ons land wordt geproduceerd en in het uiterste geval op de pauzeknop drukken als er een grote lading vaccins onterecht uit Europa uitgevoerd dreigt te worden."

De Lange benadrukt dat het belangrijk blijft dat de EU de mogelijkheid van een exportverbod blijft houden. Al is het maar om de druk op te voeren in de onderhandelingen met landen die niet genoeg leveren. "Het spel wordt wereldwijd keihard gespeeld. Dan moet je ook als Europese Unie strategisch denken."

Landen als Rusland en China hebben een heel andere strategie dan de EU: zij delen hun vaccins uit in ruil voor macht en aanzien op het wereldtoneel. Hoe die 'vaccindiplomatie' werkt, leggen onze correspondenten uit in de video:

De Europese Commissie zegt alle opties open te houden. Op een persconferentie vorige week noemde voorzitter Von der Leyen zelfs de optie voor een hard exportverbod. Even was de vrees dat het er ook echt zou komen. De Britse premier Johnson belde deze week bezorgd met Europese regeringsleiders, maar het is er dus niet gekomen.

Als het aan het demissionaire kabinet-Rutte ligt, komt er ook in de toekomst geen exportverbod. In een debat in de Tweede Kamer zei premier Rutte dat er aan zo'n verbod ook nadelen kleven. "Er komen ook grondstoffen vanuit GB naar de EU om vaccins te maken. Dus pas op om te snel in te grijpen. Het lijkt op korte termijn aantrekkelijk, maar als op langere termijn het ertoe leidt dat de hele vaccinproductie gaat stokken dan zijn we verder van huis."

Eerlijk verdeeld

Ook PvdA-parlementariër Mohamed Chahim is tegen een hard exportverbod, omdat dat grote gevolgen kan hebben op bijvoorbeeld de invoer van grondstoffen. Chahim is dan ook tevreden over de huidige aanpak van de Commissie. "De houding van de Britten is al veranderd. Zij gaan nu ook kijken of ze hun productie kunnen opkrikken en naar de EU kunnen exporteren."

Het blijft volgens hem essentieel dat de vaccins eerlijk verdeeld worden over de wereld. "We kunnen met zijn allen gevaccineerd zijn, maar als er in armere landen veel minder gevaccineerd wordt dan kan het virus muteren."