Kritisch rapport: werken naast uitkering leidt tot financiële problemen

Mensen met een arbeidsbeperking die naast een uitkering deels aan het werk gaan krijgen te maken met inkomensonzekerheid en financiële problemen. Dat blijkt uit een onderzoek in opdracht van uitvoeringsorganisatie UWV.

Het is juist de bedoeling dat mensen zoveel mogelijk werken als ze een uitkering hebben. Maar het inkomen dat ze dan verdienen wordt verrekend met die uitkering, en daardoor komen mensen in de knel. Het berekenen waar iemand recht op heeft is belangrijker geworden dan inkomenszekerheid, zeggen de onderzoekers.

Het ministerie van Sociale Zaken noemt het een serieus rapport met harde conclusies. Er zullen gesprekken gevoerd worden met onder meer het UWV, gemeenten en uitkeringsgerechtigden om te zoeken naar oplossingen. Ook het UWV zegt de aanbevelingen serieus te nemen en ermee aan de slag te gaan.

Naheffing van duizenden euro's

"De stap naar werk levert problemen op", zegt onderzoeker Suzanne de Visser van onderzoeksbureau Optimalistic. Samen met bureaus Muzus en Stimulansz heeft zij anderhalf jaar lang onderzoek gedaan naar het combineren van werk en uitkering.

"Als mensen gaan werken maakt het UWV een inschatting van wat je gaat verdienen, en daar passen ze de uitkering op aan. Maar die schatting zetten ze vaak voor een half jaar vast. Als de inschatting klopt is dat geen probleem, maar vaak klopt die ook niet."

Nina Bakker heeft een Wajong-uitkering en werkt in de IT:

Mensen kunnen daardoor maandenlang een te lage uitkering krijgen. "Als je op het sociaal minimum leeft maakt dat uit: dan kan je rekeningen niet meer betalen", zegt De Visser. Andersom kan ook: mensen krijgen een te hoge uitkering en moeten die na een half jaar terugbetalen. "Dan krijg je een naheffing en moet je soms duizenden euro's terugbetalen."

De problemen liggen niet alleen bij de uitvoerder, zoals het UWV en de gemeenten, zegt onderzoeker De Visser. Het komt ook door de opdracht die uitvoeringsorganisaties krijgen: zij moeten aan de ene kant voldoende inkomen bieden en aan de andere kant het beroep op uitkeringen zoveel mogelijk minimaliseren.

Ondoorzichtig

61 procent van de respondenten in het onderzoek geeft aan door de verrekening van het inkomen in de financiële problemen te zijn gekomen. Vooral de onzekerheid en onvoorspelbaarheid van dat soort naheffingen leveren problemen op. "De rekensom is heel ondoorzichtig", vertelt Sanne Ooms. Zij heeft een Wajong-uitkering, omdat ze vanwege een chronische ziekte niet fulltime kan werken.

"Er is wel een rekentool van het UWV, maar het is lastig om op voorhand in te schatten hoeveel je te besteden hebt als je werkt. Als je niet werkt is het veel overzichtelijker, maar dat wil ik niet. Daar word ik ongelukkig van." Ze werkt voor de Rijksoverheid aan medewerkersnetwerken: daarmee kunnen medewerkers met een arbeidsbijzonderheid makkelijker met elkaar in contact komen.

Ook Moniek van der Meij heeft hier ervaring mee. Zij heeft een Wajong-uitkering vanwege haar autisme en werkt parttime aan de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen. "Vorig jaar heb ik een te lage uitkering gekregen. Twee keer kreeg ik geld terug, 300 euro en 400 euro. Dat had ik dus te weinig gekregen, en op mijn inkomen is dat veel geld."

Voor veel uitkeringsgerechtigden spelen ook de toeslagen hier een rol in. Van der Meij heeft door haar werk huurtoeslag moeten terugbetalen. "1100 euro, omdat ik vanwege een wijziging in de Wajong-regels ineens net te veel verdiende. Dat betekent dat het beetje spaargeld dat ik had daaraan op moest. Mijn ouders hebben ook wel eens moeten bijspringen."

Behoefte aan duidelijkheid

Volgens de Landelijke Cliëntenraad, belangenbehartiger van uitkeringsgerechtigden, laat deze verhalen zien hoe ingewikkeld het systeem geworden is. "We hebben een stelsel gebouwd met allemaal kanalen die op elkaar reageren, op de verkeerde manier", zegt voorzitter Amma Asante. "Dit stelsel vraagt het meeste van de mensen die dat het minste kunnen opbrengen."

Ooms is omdat ze nu samenwoont niet meer afhankelijk van toeslagen, maar is dat wel geweest. "Ik was altijd heel bang om mijn recht op toeslagen te verliezen. Die stress zorgt voor enorme spanning als je een brief van het UWV of de Belastingdienst krijgt."

Het geeft Van der Meij veel onrust. "Ik heb vanwege mijn autisme behoefte aan duidelijkheid, en veel andere mensen met een Wajong-uitkering ook. Maar als je gaat werken krijg je zoveel gedoe met het UWV, dat je maar beter niet kunt werken."