Zuid-Afrika zet eerste prik met het Janssen-vaccin in strijd tegen mutatie

• Elles van Gelder

  correspondent Afrika

Zuid-Afrika is begonnen met het vaccineren van zorgpersoneel met het in Nederland ontwikkelde Janssen-vaccin. Opvallend is dat het coronavaccin nog niet is goedgekeurd.

Zuid-Afrika heeft daar een weg omheen gevonden. Iedereen die nu met het Janssen-vaccin geprikt wordt, krijgt het onder het mom van onderzoek. Het gaat om een zogenoemde implementatiestudie waarbij gekeken wordt hoe de inzet van het vaccin in de praktijk werkt en Zuid-Afrika ook meer informatie moet verstrekken over de werking met de mutatie van het virus.

Een goedkeuring voor een studie wordt veel sneller gegeven en daarvoor heeft Zuid-Afrika voor die weg gekozen zodat ze toch nu al kunnen vaccineren.

In het land werd het Janssen-vaccin al getest in de laatste klinische fase. Nu breiden ze dat onderzoek uit. De eerste vaccins gaan naar grote ziekenhuizen, verspreid over het land.

Gisteren kwamen 80.000 doses van het vaccin aan. De komende tijd moeten dat er, in naam van onderzoek, een half miljoen worden. Het is het enige vaccin waarvan er nu data zijn die wijzen op bescherming tegen ernstige coronagevallen met de Zuid-Afrikaanse coronamutatie. Daarom wordt dat vaccin nu ingezet.

Voor Zuid-Afrika is het uitrollen van de studie een manier om nu te kunnen beginnen met vaccineren. Het land gooide het roer in allerijl om, nadat bleek dat het AstraZeneca-vaccin, dat Zuid-Afrika in eerste instantie in wilde zetten, niet goed werkt tegen milde en gematigde symptomen van de Zuid-Afrikaanse variant. Of het werkt tegen ernstige coronaklachten bij de mutatie weten ze nog niet, maar het was genoeg voor de regering om de AstraZeneca-vaccins in de ijskast te zetten.

57 procent

Over de werking van het Janssen-vaccin tegen de Zuid-Afrikaanse variant is al meer bekend. De effectiviteit is 57 procent, maar werkt beter tegen ernstige gevallen. "Het Janssen-vaccin beschermt voor 85 procent tegen ernstige corona. Het werkt minder goed tegen milde klachten," legt Glenda Gray uit, een van de Zuid-Afrikaanse wetenschappers die de vaccinstudie in het land leidt. "Het kan er dus in ieder geval voor zorgen dat het aantal sterfgevallen en ziekenhuisopnames sterk afneemt."

Waar de ene Zuid-Afrikaanse arts op social media schrijft dat de overheid een pluim verdient omdat ze zo snel hebben geschakeld van vaccin, zorgt het bij andere zorgmedewerkers voor wantrouwen.

"We willen geen proefkonijnen zijn," zegt Lerato Mthunzi, van een verplegersvakbond met zo'n 20.000 leden. Ze zegt dat veel van haar leden aarzelen over het vaccin, omdat het nog niet officieel is goedgekeurd. Maar bovenal zijn ze het vertrouwen in de overheid kwijt.

"Ze hebben ons deze pandemie niet goed beschermd," zegt Mthunzi. "Er is veel geld gestolen door corrupte politici dat eigenlijk naar beschermende kleding en mondkapjes voor ons had moeten gaan. Waarom zouden we de overheid die ons leven tijdens deze pandemie op het spel heeft gezet nu wel geloven?"

Volgens de overheid hebben zich inmiddels bijna 320.000 zorgmedewerkers online geregistreerd om een vaccinatie te krijgen. Dat is ongeveer 25 procent van het totaal. Ook Olivia Pharo, die een kleine kliniek runt in Atlantis even buiten Kaapstad, registreerde zich. Toch twijfelde ze aanvankelijk wel. "En dat terwijl ik zelf corona heb gehad en vele patiënten behandel. Maar het is allemaal zo rommelig gegaan dat ze op het einde van vaccin zijn gewisseld. We hebben niet het gevoel dat we alle informatie hebben."

'Te laat en te weinig transparant'

De president krijgt ook een injectie tijdens de eerste vaccinatieronde, als deel van de campagne die hij moet voeren om het vertrouwen terug te winnen. Een peiling in januari liet zien dat maar 51 procent van de Zuid-Afrikanen bereid was een injectie te krijgen, 17 procent minder dan in oktober vorig jaar. Een andere peiling kreeg betere resultaten met 67 procent bereidwilligheid.

Sue Goldstein, een deskundige op het gebied van gedrag en Volksgezondheid in Zuid-Afrika, zegt dat er heel veel werk te doen is om de bevolking voor te lichten. "Zuid-Afrikanen hebben veel vragen bij het handelen van de overheid. Zo bleek bij aankomst dat de vaccins van AstraZeneca maar tot april houdbaar waren. Het geeft het gevoel dat de overheid alles niet goed controleert."

Daarnaast wordt de regering verweten te laat te zijn begonnen met het inkopen van vaccins, en te weinig transparant te zijn over wanneer welk vaccin aankomt. Zo werd het pas enkele uren geleden bekendgemaakt dat de eerste prik vandaag zou worden gezet.

Slechte communicatie

"De overheid heeft deze pandemie niet goed gecommuniceerd. In andere landen zie je dat politici wekelijks of dagelijks een persconferentie houden waar mensen vragen mogen stellen, hier hebben we enkel om de zoveel weken een televisietoespraak gezien van de president. Er is een diep wantrouwen van mensen die zich al jarenlang vergeten voelen", zegt Goldstein. Toch denkt ze dat het wantrouwen in Zuid-Afrika minder wordt als het vaccineren op gang komt.

Zuid-Afrika heeft na deze studiefase-prikken nog eens negen miljoen doses van het Janssen-vaccin besteld. Ook komen er twintig miljoen vaccins van Pfizer aan. De AstraZeneca-vaccins die ze niet willen gebruiken hebben ze aangeboden aan de Afrikaanse Unie, die een vaccinatieprogramma op het continent leidt.