Zus vrijgelaten mensenrechtenactivist Saudi-Arabië: 'Écht vrij is ze niet'

• Fiorella Opromolla

  redacteur Buitenland

Het begon allemaal achter het stuur naast haar vader. Klinkt onschuldig, maar tot een paar jaar geleden illegaal in Saudi-Arabië. Loujain al-Hathloul streed jarenlang voor het recht op autorijden voor vrouwen. Ze belandde in de gevangenis. Gisteren is de 31-jarige al-Hathloul vrijgelaten. "Maar echt vrij is ze nog niet", aldus haar zus Lina.

Lina maakte de vrijlating via Twitter bekend. "Loujain is thuis!", schreef ze, met daarbij een screenshot van een videogesprek. Er volgden veel reacties. Zo zei de Amerikaanse president Biden dat haar vrijlating "het juiste was om te doen" en noemt mensenrechtenorganisatie Amnesty International het "geweldig nieuws!".

Al-Hathloul heeft een reisverbod van vijf jaar en een voorwaardelijke straf van drie jaar. "We willen gerechtigheid. We willen dat Loujain écht vrij is en dat haar straf vervalt", vertelt Lina bij een persconferentie. De activiste gaat in hoger beroep. "Wanneer dat dient is onduidelijk. Dat is altijd een verrassing in Saudi-Arabië", zegt Alia al-Hathloul, een andere zus.

Loujain was zelf niet aanwezig bij de online bijeenkomst. Vanwege haar straf doet ze geen interviews of uitspraken over haar zaak. Waarschijnlijk kan ze haar sociale media ook niet gebruiken. De zussen wonen in het buitenland.

Vlak voor de nieuwe wetgeving in ging, werd al-Hathloul gearresteerd. "In mei 2018 vielen ze haar huis binnen, zonder een arrestatiebevel. Loujain is vervolgens overgebracht naar een geheime, onofficiële gevangenis. Daar is ze gemarteld en mocht ze geen contact hebben met familie", vertelt Lina.

De arrestatie leidde tot internationale verontwaardiging. Overigens maakte Al-Hathloul zich niet alleen hard voor het recht op autorijden: ze pleitte ook voor de afschaffing van het mannelijke voogdijschap.

De strafzaak begon in 2019. Volgens de aanklagers heeft ze onder meer het Saudische koninkrijk ondermijnd en informatie doorgespeeld naar Westerse landen. Eind 2020 werd ze veroordeeld tot vijf jaar en acht maanden cel. Met het voorarrest meegerekend, hadden de zussen al verwacht dat ze deze week zou vrijkomen. De vraag was alleen wanneer.

IJs kopen

"Ik zat in de auto om mijn kinderen op te halen, toen Loujain belde", vertelt Alia. "Ze kwam vrolijk en sterk over en vroeg hoe het met ons gaat. Ze praatte alsof we elkaar een paar dagen daarvoor nog hadden gesproken. En ze zei dat ze naar de supermarkt ging om ijs te kopen, dat had ze gemist."

Al-Hathloul diende een klacht in over de martelingen. De rechter wees dat af vanwege onvoldoende bewijs. Volgens zus Alia geeft Loujain niet op:

NOS-correspondent Daisy Mohr: "Het is bijzonder dat ze zich zo uitspreken, dat zie je niet vaak. Ze komen dapper over. Maar je merkt ook dat ze niet alles vertellen omdat het niet kan, maar ook omdat ze het simpelweg nog niet weten. Ze is nog geen 24 uur vrij en ze hebben niet alles kunnen bespreken."

Loujain is een internationaal boegbeeld geworden. En dat komt niet alleen doordat ze zo actief was op sociale media, maar ook door de zussen. "Ze waren eerder ook al zo uitgesproken. En bijzonder is dat ze andere Saudische families, die dezelfde situatie zitten, het advies geven om hetzelfde te doen. Nu doen families dat vaak niet omdat ze bang zijn dat het averechts werkt", aldus Mohr.

Niet alleen Loujain, maar ook haar zussen en ouders hebben een reisverbod. "Als we nu naar Saudi-Arabië gaan, is er een kans dat we vast blijven zitten. Dat zou een stem minder zijn voor Loujain en dat risico nemen we niet", vertelt Lina. "Onze ouders kwamen ooit achter het reisverbod toen ze op het vliegveld stonden om te vertrekken."

Dat gebeurt vaker, vertelt Mohr. "Veel mensen in Saudi-Arabië die zo'n verbod hebben, weten dat niet eens. Daar komen ze pas achter als ze weg willen. Het is dan ook onduidelijk van wie of welke instantie het komt. Dat maakt het complex om er tegenin te gaan en je weet niet hoe je er vanaf komt. In dit geval ook voor Loujain."

Meer vrijlatingen?

Veel mensen hopen dat Saudi-Arabië meer gevangenen gaat vrijlaten. Zo zijn de Verenigde Naties blij met de stap en hopen ze dat meer mensen volgen.

Europarlementariër Hannah Neumann vraagt Saudi-Arabië om de zaken van andere activisten 'te herzien' en hoopt dat deze vrijlating leidt tot een 'meer open, inclusief en democratisch Saudi-Arabië. "Waar mannen en vrouwen gelijke rechten hebben, en vrouwen niet worden gediscrimineerd vanwege hun geslacht."