Koopmans: WHO-missie in China is boeiend en fascinerend, maar vol gevoeligheden

• Rinke van den Brink

  Redacteur gezondheidszorg

De WHO-missie in Wuhan verloopt volgens de Nederlandse viroloog Marion Koopmans volgens plan. Vanuit haar hotel in Wuhan vertelt ze dat het WHO-team tot nu toe "alles heeft gekregen waarom gevraagd was". Toch is de opdracht die de wetenschappers hebben meegekregen, de herkomst van de pandemie achterhalen, een haast onmogelijke.

"Ik ben zelf zeker niet ontevreden", zegt ze. "Onze discussies zijn scherp. De samenwerking met de Chinese collega's is goed. Het is een goede groep onderzoekers. Het is super boeiend en heel fascinerend." Maar ze merkt geregeld ook gevoeligheden. "Daarom proberen we zoveel mogelijk bewijs te verzamelen. Zodra we gaan speculeren over wat er gebeurd zou kunnen zijn, wordt het lastig."

In een videogesprek vertelt Koopmans dat ze onder de indruk is van de impact van het virus in Wuhan:

Koopmans trekt ook een duidelijke grens. "Zodra ik merk dat er barricades worden opgeworpen, stop ik. En dat geldt voor meer mensen in het team." Koopmans heeft eerder gewerkt in situaties waar op zijn minst op de achtergrond politieke omstandigheden meespeelden.

"Ik heb in Qatar en Saoedi-Arabië gewerkt, ik heb eerdere langere tijd in China gewerkt. Ik heb te maken gehad met gevoeligheden rond de vogelgriep in 2003 in Nederland. Dus ja, dingen liggen soms gevoelig. Toen ging het om een uitbraak op het grensvlak van mens en dier. Je hebt dan een respons van de humane kant, en een van de veterinaire kant. Dat schuurt hier een daar. Net als bij de Q-koorts later."

Onderzoeksplan

Het WHO-team heeft in de maanden voorafgaand aan de reis een onderzoeksplan ingediend dat aanvaard is door China. "Onze Chinese collega's hebben allerlei onderzoek gedaan. Ik heb vandaag in een kleine groep gezeten waar ze de resultaten gepresenteerd hebben. Die hebben we in detail doorgenomen."

Tegelijk was een ander deel van het WHO-team naar een veterinair instituut. De tijd begint enigszins te dringen vertelt Koopmans, want de onderzoekers keren over een dag of tien terug uit China.

Intussen heeft het WHO-team het ziekenhuis bezocht dat de eerste patiënt heeft gemeld en ook een kliniek gespecialiseerd in besmettelijke ziekten. "Die is meteen aangewezen als het gespecialiseerde centrum voor de behandeling van de meest ernstige patiënten." Verder heeft de delegatie gesprekken gehad met een GGD-achtige organisatie, zowel op wijk, stads, provinciaal als nationaal niveau.

"En we zijn natuurlijk op de vismarkt geweest. Daar hebben we met de marktmanager gesproken en met mensen uit de buurt. Dat bezoek aan de markt heeft de meeste indruk gemaakt. Die hele pandemie is een tragisch verhaal. Om dan op zo'n plek te komen, helemaal uitgestorven. Iedereen heeft de boel uit zijn handen laten vallen en is vertrokken; een jaar na dato nog dicht. Het appelleert ook aan de impact voor allerlei ondernemers. Terwijl ik het zeg krijg ik er nog kippenvel van. Het is een historische plek."

Onmogelijke opdracht

De opdracht die de wetenschappers hebben meegekregen van de WHO is een bijna onmogelijke. Ze moeten op zoek naar de herkomst van de pandemie. Die is waarschijnlijk begonnen bij vleermuizen, maar hoe het daarna gegaan is, blijft vooralsnog onduidelijk.

Vandaag nog dook voor de zoveelste keer de theorie op dat SARS-CoV-2 in een laboratorium in Wuhan is ontstaan. Deze keer in een lang artikel van de bestuursvoorzitter van een Amerikaanse farmaceutisch bedrijf.

"Die theorie is intussen een jaar oud", zegt Koopmans. "Mijn Amerikaanse collega Anthony Fauci heeft er al het nodige over gezegd en ik heb ook zelf met een groep collega's ernaar gekeken en erover gepubliceerd. Er is geen enkel bewijs voor die stelling. Dit artikel ken ik nog niet. Er zijn allerlei van dit soort theorieën, precies daarom proberen wij zoveel mogelijk feitelijke informatie op een rij te zetten en op grond daarvan conclusies te trekken. Anders beland je al heel snel in de speculaties en in een geopolitiek krachtenveld."

Een overzicht hoe het coronavirus zich als een olievlek over de wereld verspreidde vanaf het moment dat het de kop opstak in Wuhan:

Koopmans denkt dat ook de WHO-missie niet zal volstaan om allerlei complottheorieën te doen verstommen. "Het alternatief is om niet naar China te gaan onder het motto het kan toch niks worden. Maar dan krijg je een selffulfilling prophecy. Wij zijn dit aangegaan om ons werk zo goed mogelijk te doen. Maar we hebben wel last van zulke geluiden. Het is ook heel cynisch."

De viroloog tempert ook de verwachtingen. "We hebben niet de illusie dat we straks thuiskomen met het antwoord op de vraag hoe deze pandemie precies ontstaan is. Dat gaat echt heel lang duren." En het is onzeker of er ooit een duidelijk antwoord komt. "Ik denk dat ons onderzoek uiteindelijk iets gaat opleveren als 'het is waarschijnlijker dan het zo gegaan is dan zo'.

Het lijkt vooral een academische kwestie, interessant voor wetenschappers, maar dat is het niet. "Het is heel belangrijk om zoveel mogelijk te weten over hoe zo'n pandemie ontstaat, want dit gaat echt niet de laatste zijn. Het helpt ons dus om straks beter voorbereid te zijn op een nieuwe pandemie."