Meer thuis en vaker alleen door corona, maar niet meer zelfdoding

• Maartje Geels

  redacteur Online

Je vrienden en familie minder vaak zien, bestaansonzekerheid en angst om ziek te worden: tijdens de pandemie liggen psychische klachten op de loer. Toch nam het aantal zelfdodingen in 2020 niet toe ten opzichte van 2019.

In maart vorig jaar bereikte het coronavirus Nederland. Halverwege die maand ging Nederland voor het eerst in lockdown. Experts waarschuwden vrijwel direct voor een toename van het aantal suïcides, maar die bleef in 2020 uit.

"We zagen allerlei risicofactoren toenemen", zegt Renske Gilissen , hoofdonderzoeker bij de Stichting 113 Zelfmoordpreventie. "We hielden rekening met meer zelfdodingen als gevolg van werkloosheid, eenzaamheid en financiële problemen. Maar wat we tot december 2020 hebben vastgesteld, was dat er geen toename was van het aantal suïcides."

113 Zelfmoordpreventie richtte in het begin van de crisis de Commissie Actuele Nederlandse Suïcideregistratie om het aantal zelfdodingen maandelijks te monitoren. De stichting kreeg hiervoor cijfers aangeleverd van GGZ-instellingen en de politie, maar ook van bijvoorbeeld ProRail en NS. Hoeveel zelfdodingen er vorig jaar uiteindelijk waren, wil 113 niet naar buiten brengen, maar het cijfer is volgens Gilissen vergelijkbaar met dat van 2019.

Toen maakten volgens het Centraal Bureau van de Statistiek ruim 1811 mensen een einde aan hun leven, tegenover 1829 mensen in 2018. Uit een rondgang van het Parool langs psychiaters van de Amsterdamse GGD en de crisisdienst, bleek zelfs dat het aantal zelfdodingen vorig jaar iets afnam in vergelijking met 2019.

'Het is een unieke situatie'

Dat het aantal suïcides ondanks de pandemie vorig jaar landelijk niet tot een piek leidde, verraste 113 Zelfmoordpreventie. Gilissen constateert achteraf dat de zorgen waren gebaseerd op het beeld van de vorige grote crisis die Nederland trof: de economische crisis in 2008. Toen maakten wel veel meer mensen een einde aan hun leven. Tussen 2007 en 2009 nam het aantal zelfdodingen in veel Europese landen toe.

"Maar wat we nu beseffen is: dit is een pandemie, geen economische crisis. Het is een unieke situatie", legt Gilissen uit. Zo is er volgens haar nu meer saamhorigheid dan normaal door het gevoel dat we allemaal in hetzelfde schuitje zitten.

"Iedereen zit in deze situatie en maakt zich zorgen om corona. Dat verbindt." Daarbij zijn mensen vaker thuis en krijgen zij minder prikkels. Gilissen: "Je hoeft niet naar je werk, dat kan lekker zijn. Ook speelt mogelijk mee dat door de sluiting van de horeca extreem alcoholgebruik is afgenomen."

'Nog te vroeg voor conclusies'

Maar Gilissen waarschuwt dat het nog te vroeg is om definitieve conclusies over suïcidaliteit en de pandemie te trekken. Volgens haar zitten we "er nog middenin" en krijgt 113 wel degelijk meer telefoontjes van mensen die hulp zoeken bij suïcidale gedachtes.

Trimbos-onderzoeker Derek de Beurs onderschrijft dit. Volgens hem staat vast: een economische recessie leidt tot meer zelfdodingen. En dat er op de coronacrisis een economische recessie zal volgen, is een scenario waar economen sterk rekening mee houden.

De Beurs: "Tijdens een financiële crisis komen allerlei risicofactoren voor zelfdoding naar boven: denk aan financiële stress, relatiestress, baanverlies. Bij de economische crisis zagen we de suïcidecijfers stijgen, nog voor de werkloosheid omhoog ging".

Ook De Beurs deed onderzoek naar de coronacrisis en zelfdoding. "Toen we in het begin van de crisis aan de bel trokken, waren we misschien te voorbarig." Dat de verwachte piek van zelfdoding uitbleef, is volgens hem niet alleen in Nederland het geval: in Frankrijk en Engeland was hetzelfde patroon te zien.

Een kleine kring werkt beschermend

Wie suïcidaal is, heeft het gevoel dat hij in de val zit en niet aan de situatie kan ontsnappen, legt De Beurs uit. Daarbij voelen mensen vaak dat ze niet verbonden zijn met anderen, zegt de onderzoeker. "Maar corona heeft ervoor gezorgd dat mensen in hun kerncontacten hebben geïnvesteerd. Met een kleine kring trek je nu intensiever op. Dat werkt beschermend."

Volgens De Beurs leidde de pandemie nog tot een andere opvallende beweging: in de lente bleef de gebruikelijke piek van zelfdodingen uit. "Aan het eind van het jaar denk je het volgend jaar beter wordt. Mensen voelen dan tegen de lente dat dat niet zo is. Het contrast met anderen is dan pijnlijk. Deze lente was dat anders." Hoe het dit voorjaar zal gaan, is nog lastig te voorspellen.

Maar De Beurs pleit ervoor om nu alvast vooruit te kijken. Hij vindt dat de overheid nu moet anticiperen op het moment dat zelfdoding misschien wél toeneemt. "Je weet dat mensen van een recessie nog een klap gaan krijgen. De druk op de GGZ is al te hoog: als meer mensen straks psychische hulp nodig hebben, loopt het systeem vast." Ook Gilissen pleit ervoor om goed te blijven monitoren: "Mensen moeten contact met elkaar blijven houden. Dat is nu heel belangrijk."