'Overheid moet meer doen om verspilling grondstoffen tegen te gaan'

Er is veel meer nodig om grondstofverspilling in de Nederlandse economie tegen te gaan. In 2030 moet eigenlijk de helft van de voor de Nederlandse economie gebruikte grondstoffen worden gerecycled, in 2050 moet de economie helemaal circulair zijn. Dat concludeert het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) in een nieuw rapport.

Om daar te komen zijn "vrijwilligheid en vrijblijvendheid in de aanpak uiteindelijk ontoereikend", schrijft het PBL, dat hoopt dat een nieuw kabinet werk maakt van de conclusies.

Zo zou milieuschade door fossiele grondstoffen in de prijs van producten en diensten moeten worden verrekend. "Als je veel 'milieu gebruikt' zou je veel moeten betalen en andersom", zegt Frank Dietz, één van de auteurs van het rapport. "Dat is nu pertinent niet het geval."

Een probleem waar bedrijven met circulaire plannen tegenaan lopen is volgens Dietz dat er geen gelijk speelveld is. "Als je stappen zet en je concurrent niet, dan sta je 3-0 achter." Als voorbeeld noemt Dietz het gebruik van fossiele grondstoffen in plastics. "Daar zijn geen belastingen aan verbonden, terwijl je als je een ander duurzamer materiaal gebruikt duurder uit bent."

Auto versus wasmachine

Andere suggesties die het PBL doet zijn een verplicht aandeel van gerecyclede materialen in producten en verplichte productinformatie, zodat duidelijk wordt hoe producten in elkaar gezet zijn. Dat maakt het makkelijker om ze te repareren.

Dit laatste gebeurt al bij auto's, zegt Aldert Hanemaaijer, een andere PBL-auteur. "Als je een oude Peugeot 206 met een kapotte bougie bij de garage brengt, dan weten ze daar precies wat ze moeten hebben om de auto te maken. Bij wasmachines en andere elektronische apparatuur bestaat zo'n systeem niet."

Een ander punt is dat veel bedrijven niet weten welke grondstoffen er eigenlijk in hun producten zitten. Het is niet verplicht om dat bij te houden. "Het is vreselijk belangrijk dat we zicht krijgen op grondstofstromen en voorraden", zegt Dietz. Hij verwacht dat het een kwestie van tijd is voor zo'n soort maatregel vanuit de Europese Unie wordt opgelegd.

Aarzelende consumenten

Dat de discussie over een circulaire economie zich nog in een vroeg stadium bevindt, is volgens het PBL ook te zien aan het gedrag van consumenten. Ongeveer de helft koopt wel eens tweedehands producten, bleek uit onderzoek van ABN Amro en onderzoeksbureau Kantar waar het PBL naar verwijst. Ook staat minder dan 40 procent open voor refurbished elektronica (gebruikte producten die worden opgeknapt en opnieuw verkocht) en minder dan 15 procent voor langdurig huren of lenen via deelplatforms.

Twijfels over de kwaliteit, levensduur, de hygiëne en het stigma van 'tweedehands' zijn voor consumenten de belangrijkste redenen om geen gebruikte spullen te kopen. In het geval van refurbished elektronica hebben veel consumenten weinig vertrouwen in de kwaliteit of het prijsverschil met een nieuw product is te klein.

De discussie over hoe de economie circulair wordt, loopt zo'n vijftien jaar achter op de aanpak van klimaatverandering, zegt Dietz. "Dat was toen zoiets als dat we nu zien. Zoekend en tastend op weg." Het lastige bij de overgang naar een circulaire economie is volgens hem dat er geen centraal punt is zoals CO2-uitstoot, waar je naar kan terugrekenen. "Je moet weten waarom je het doet", zegt hij.

Veel van de natuur- en milieuproblemen zijn volgens het PBL te herleiden tot een verspillende omgang met grondstoffen. Het leidt tot "plasticsoep in oceanen, de aantasting van ecosystemen door mijnbouw, grote afvalbergen, versnelde klimaatverandering en biodiversiteitsverlies."

Daarbij verdubbelt de vraag naar grondstoffen in de komende decennia, is de verwachting. Grondstoffen die al schaars zijn en die bijvoorbeeld nodig zijn voor de energietransitie, zullen alleen maar schaarser worden. "Grondstoffen vaker, intensiever en langer gebruiken vermindert in beginsel de genoemde milieuproblemen en kan de leveringszekerheid van grondstoffen verbeteren", schrijft het PBL.

Circulaire economiewet

Staatssecretaris Van Veldhoven van Infrastructuur en Waterstaat, opdrachtgever van het onderzoek, pleit in een brief aan de Tweede Kamer voor steviger maatregelen. "Nederland is in Europa koploper recyclen, maar een circulaire economie gaat verder. Laat elke bloempot standaard van gerecycled plastic zijn, beloon bedrijven voor de CO2-uitstoot die zij via grondstoffen besparen, en dring het verbranden en storten van afval terug."

Deze prikkels worden als het aan Van Veldhoven ligt bijeen gebracht in één circulaire economiewet. Het is nu het kabinet demissionair is aan een volgend kabinet om dat te doen.