Evaluatiecommissie: inlichtingenwet moet deels worden aangepast

De nieuwe wet op de inlichtingendiensten voldoet op veel vlakken, maar moet hier en daar wel worden verbeterd. Dat is de belangrijkste conclusie van de evaluatiecommissie die de wet onderzocht.

Daarnaast blijkt uit het onderzoek dat de inlichtingendiensten de nieuwe bevoegdheid waar de meeste discussie over was, de bredere bevoegdheid om gesprekken af te tappen, in de praktijk nog niets heeft opgeleverd.

De commissie wil onder meer dat er duidelijker regels komen voor het verwerken van grote hoeveelheden data. Ook moeten er strengere regels komen voor het delen van gegevens met buitenlandse inlichtingendiensten.

Drie jaar geleden was er veel te doen om de inlichtingenwet, die de inlichtingendiensten AIVD en MIVD meer bevoegdheden geeft. Bij een referendum stemde een meerderheid tegen. De wet kwam er toch, maar wel met de belofte dat hij na invoering nog eens zou worden geëvalueerd. Dat is nu dus gebeurd.

Aftappen

Een van de nieuwe bevoegdheden onder de nieuwe wet was het op grotere schaal aftappen van data. Daarop was veel kritiek: tegenstanders spraken van een 'sleepnet' en noemden de wet de 'sleepwet'.

Tweeënhalf jaar na introductie van de wet worden weliswaar data afgetapt, maar die informatie is nog niet in de praktijk gebruikt.

Met de vorige inlichtingenwet mocht alleen gericht worden afgetapt, van een specifieke persoon of organisatie. In de nieuwe wet mogen ook grotere hoeveelheden verbindingen worden doorzocht.

In de praktijk bleek het lastig om dat technisch en organisatorisch te regelen, en duurde het even voordat de waakhond van de inlichtingendiensten zijn goedkeuring gaf aan de plannen. Inmiddels is er wel geëxperimenteerd met tappen, om te zien wat er precies over de lijn gaat. Maar die gegevens zijn tijdens het onderzoek niet in de praktijk gebruikt.

Buitenlandse diensten

In de huidige wet zijn er strenge regels voor het aftappen van data. Het kan daarbij gaan om grote hoeveelheden data, ook van onschuldige burgers. Maar als de AIVD of MIVD langs een andere weg aan precies dezelfde data komt, bijvoorbeeld door te hacken, dan zijn de regels veel soepeler. Dat is vreemd, vindt de commissie.

Er is al langer kritiek op het gebrek aan regelgeving voor zogenoemde 'bulk-hacks', waarbij ook data van onschuldige burgers kunnen worden binnen gehengeld. Daarom moeten er eenduidige regels komen om met dit soort grote hoeveelheden data om te gaan, vindt de commissie.

Strengere regels voor het uitwisselen van data met buitenlandse inlichtingendiensten zijn ook nodig, vindt de commissie. Zo zouden de diensten hun best moeten doen om de gegevens van Nederlanders en mensen met gevoelige beroepen als advocaten en journalisten uit datasets te halen, voordat ze worden gedeeld met een buitenlandse dienst.

Verbetering

Tegelijkertijd is de wet ook een verbetering, vindt de commissie. Zo hebben de diensten er extra bevoegdheden bij gekregen, en staat daar tegenover dat er extra controle op hun functioneren is.