Na zeven jaar sluiten China en EU investeringsakkoord

• Wouter Hoogland

China en de Europese Unie gaan een handelsovereenkomst aan, die het gemakkelijker moet maken voor Europese bedrijven om te investeren in China. In een videogesprek tussen de Chinese leider Xi, de Duitse bondskanselier Merkel, de Franse president Macron en de EU-leiders Michel en Von der Leyen is de deal, na zeven jaar van overleg, door beide kanten goedgekeurd.

In de deal zijn afspraken met China opgenomen over het tegengaan van klimaatverandering en arbeidsomstandigheden. Het duurt waarschijnlijk nog zeker een jaar voor het akkoord in werking treedt: het Europees Parlement en de lidstaten in de Europese Raad moeten er nog over stemmen.

Enkele lidstaten, waaronder Nederland, hadden eerder kritiek op de deal: de EU zou te weinig mogelijkheden hebben om ervoor te zorgen dat de afspraken worden nageleefd.

"Wat we nu van dit akkoord weten, is dat er veel beloften in staan over dwangarbeid, maar weinig concrete afspraken", zegt Maaike Okano-Heijmans van het Clingendael Instituut. "Je kunt je afvragen: gun je de Chinezen dit, in een jaar waarin zoveel verhalen over gedwongen arbeid naar buiten kwamen? Kun je van ze verwachten dat de situatie gaat verbeteren? Externe druk heeft bij China nooit goed gewerkt."

Haast

De timing van dit akkoord is opvallend, zo tussen de Kerst en Nieuwjaar. Dat er nu zo'n haast wordt gemaakt is omdat Duitsland na 31 december geen voorzitter meer is van de Europese raad: dit verdrag was een van de speerpunten van Merkels voorzitterschap. Duitsland heeft als grootste exporteur naar China belang bij goede toegang tot de Chinese markt.

Daarnaast speelt de nieuwe Amerikaanse president ook een rol. "Als Biden op 20 januari het Witte Huis intrekt, is de verwachting dat de huidige strategie tegenover China wordt doorgezet", zegt Frans-Paul van der Putten van Clingendael. "De spanningen tussen de VS en China zullen blijven toenemen. In tegenstelling tot Trump wil Biden daarin samen met Europa optrekken. Dat de EU nu snel doorzet kan schadelijk zijn voor de relatie met de VS."

Vooral Frankrijk en Polen waren van mening dat er gewacht had moeten worden. Dat de regering-Biden het akkoord liever niet had gezien werd vorige week al duidelijk: de aankomend veiligheidsadviseur twitterde toen dat de nieuwe regering alvast met Europa wil overleggen over China.

Op economisch vlak lijkt Europa meer uit deze deal te halen dan China: de Europese markt was al goed toegankelijk, maar volgens de deal zou de concurrentiepositie van Chinese staatsbedrijven worden aangepakt. "Voor China is deze deal vooral diplomatiek belangrijk," zegt Okano-Heijmans. "Hierdoor krijgt China een betere toenadering tot Europa. Hun doel hierin is helder."

In tegenstelling tot een handelsakkoord, zoals tussen de EU en Groot-Brittannië, geeft een investeringsakkoord geen mogelijkheden om strafmaatregelen op te leggen. Er kunnen bijvoorbeeld geen importtarieven worden ingevoerd als China zich niet aan de regels voor arbeidsomstandigheden houdt. "Het akkoord stelt alleen dat China zal streven naar implementatie van de regels", zegt Van der Putten. "Met deze deal zal de EU geen invloed uit kunnen oefenen op China."

Het akkoord moet nog door het Europees Parlement en de parlementen van de lidstaten worden goedgekeurd. De verwachting is dat in deze fase meer voorwaarden aan China worden gesteld. Okano-Heijmans: "Dit kan nog een moment zijn waarbij de Europese Commissie zijn tanden aan China laat zien".