Noord-Ieren vrezen de brexit: 'Wij gaan economisch lijden'

• Arjen van der Horst

Sinead McLaughlin staat midden op de Peace Bridge in de Noord-Ierse stad Londonderry. Ze wijst naar de overkant van het water. "Zie de heuvels daar? Dat is het graafschap Donegal. Drie kanten van deze stad grenzen aan de republiek Ierland. De economieën aan beide zijde van de grens zijn volledig met elkaar vervlochten."

De plek is vol symboliek. De Peace Bridge over de rivier de Foyle verbindt het protestantse en katholieke gedeelte van de stad. De elegante brug werd in 2011 geopend om de prille Noord-Ierse vrede te bestendigen. "Die brug is met Europees geld gefinancierd", vertelt McLaughlin, die de stad Derry in het Noord-Ierse parlement vertegenwoordigt. "Onze plaatselijke spoorlijn is met Europese fondsen uitgebreid. We hebben immens geprofiteerd van onze relatie met de Europese Unie. Het is belangrijk geweest voor de vrede."

Ze heeft dan ook gemengde gevoelens over 1 januari, het moment dat het Verenigd Koninkrijk definitief afscheid neemt van de Europese Unie. "Ik ben opgelucht, omdat er een handelsdeal is. Ik ben ook blij dat de afspraak over de grens overeind is gebleven. Er komt geen harde grens tussen Noord-Ierland en Ierland."

Als onderdeel van de Goede Vrijdagakkoorden van 1998 besloten Ierland en het Verenigd Koninkrijk de grens open te gooien en elke vorm van grenscontrole af te schaffen. Het was een cruciaal onderdeel van het vredesakkoord, dat een einde maakte aan the Troubles, de bloedige strijd tussen de katholieke paramilitaire organisatie IRA en de Britse overheid.

Brexit dreigde het hele vredesproces te verstoren met de terugkeer van een harde grens. Lange tijd vormde de grens het grootste obstakel in de onderhandelingen. Vorig jaar bereikten Brussel en Londen na moeizame besprekingen een akkoord. Noord-Ierland krijgt een aparte status binnen het Verenigd Koninkrijk en zal deels de handelsregels van de Europese Unie blijven volgen. De grens verschuift daarmee naar de Ierse Zee, tussen Noord-Ierland en Groot-Brittannië.

Maar ook al blijft de grens tussen Noord-Ierland en Ierland open, McLaughlin maakt zich geen enkele illusie. "Dit is nog altijd een harde brexit. Noord-Ierland is enigszins beschermd, maar vergis je niet. Er is niet zoiets als een goede brexit. We proberen alleen de ergste schade in deze nieuwe handelsrelatie te voorkomen."

Het parlementslid maakt zich vooral zorgen over de economie. "De handel met de republiek Ierland zal nagenoeg zonder frictie blijven. Maar Noord-Ierse bedrijven die bijvoorbeeld met Engeland handelen, krijgen obstakels in de vorm van controles en extra papierwerk. We gaan hoe dan ook economisch pijn lijden."

In Derry speelt er meer dan zorgen over economische schade. Dit is de stad van Bloody Sunday, de zondag in 1972 waarop Britse militairen 26 ongewapende burgers neerschoten. Veertien mensen kwamen om het leven. Na Bloody Sunday laaide het Noord-Ierse conflict op, dat aan duizenden mensen het leven zou kosten. In de wijk Bogside, dat tijdens the Troubles een bolwerk was van de IRA, herinneren grote muurschilderingen nog altijd aan die bloedige strijd.

Volgens Michael Doherty maken mensen een vergissing als ze denken dat het conflict voorbij is in Noord-Ierland. "We zijn er alleen in geslaagd het conflict minder gewelddadig te maken. Dat is het en niets anders. Er is minder geweld, maar het conflict bestaat nog steeds."

Doherty treedt al dertig jaar op als vredesbemiddelaar tussen katholieke en protestantse groepen in Derry. Hij weet hoe kwetsbaar de balans is in het Noord-Ierse vredesproces. Anno 2020 heerst er nog altijd diep wantrouwen tussen katholieke republikeinen, die streven naar hereniging met de republiek Ierland, en protestantse unionisten, die onderdeel van het Verenigd Koninkrijk willen blijven. Er is niet veel nodig om de verhoudingen op scherp te zetten.

Volgens de vredesbemiddelaar heeft de brexit die balans verstoord en verandert een handelsdeal daar weinig aan. "Protestantse unionisten waren voor een brexit, terwijl de katholieken tegen waren. De brexit heeft de twee groepen zo verder uit elkaar gedreven. Zeker bij de protestanten is de angst gegroeid. Met de speciale status voor Noord-Ierland zien ze hun band met de rest van Groot-Brittannië zwakker worden."

Katholieke nationalisten grijpen de brexit aan om hereniging met de Ierse republiek te forceren, wat een nachtmerriescenario is voor de protestanten. Overal in de katholieke wijken van Derry zie je de laatste tijd grote posters die oproepen tot een herenigingsreferendum.

Zo slaat Noord-Ierland op 1 januari een nieuw hoofdstuk open in zijn roerige geschiedenis. Een brexit-hoofdstuk met een historische handelsdeal, maar ook een hoofdstuk met nieuwe kopzorgen.