Hatixhe Raba en Ben Meindertsma
redacteuren Binnenland
Hatixhe Raba en Ben Meindertsma
redacteuren Binnenland
3,9 miljard vaccins zijn er besteld door rijke landen, veel meer dan ze nodig hebben voor hun eigen bevolking. Het komt de landen op veel kritiek te staan. "Vaccins moeten eerlijk verdeeld worden en niet een reden zijn voor meer ongelijkheid in de wereld," aldus WHO-baas Adhanom Ghebreyesus.
Is die kritiek terecht? Hoeveel vaccins zijn er beschikbaar voor ontwikkelingslanden? En zorgt het inkopen van vaccins door Nederland en andere westerse landen er inderdaad voor dat er minder overblijft voor de rest van de wereld?
Schaarste aan vaccins werd aan het begin van de pandemie al verwacht. Daarom werd in april mede door de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) Covax in het leven geroepen, een organisatie die gelijke toegang tot vaccins voor de hele wereld wil.
"Het idee was dat dat alle landen via Covax vaccins zouden inkopen, maar het werd snel duidelijk dat rijke landen dat niet van plan waren en hun eigen deals gingen sluiten", vertelt medisch jurist Ellen 't Hoen. De WHO waarschuwde dat Covax daardoor misschien niet meer wordt dan een nobel gebaar.
Canada
De organisatie heeft tot nu toe bijna twee miljard euro opgehaald, waarvan 500 miljoen euro van de Europese Unie. Daarmee zijn tot dusver twee miljard vaccindoses ingekocht voor de niet-westerse landen, zo maakte de WHO gisteren bekend. Binnen een half jaar moeten de meest kwetsbare inwoners in deze landen zijn gevaccineerd, en 20 procent van de hele bevolking aan het einde van het jaar.
In de rijkste landen is de situatie anders. Zij hebben voor komend jaar veel meer vaccins besteld dan ze nodig hebben, voor het geval vaccins de eindstreep niet zullen halen. Zo heeft de EU al 1,5 miljard vaccins besteld voor 500 miljoen inwoners. Canada spant de kroon en heeft zo'n 360 miljoen doses besteld voor een kleine 38 miljoen inwoners, 9 doses per persoon. Kanttekening: van de meeste vaccins zijn per persoon twee doses nodig voor bescherming.
"Het is ontzettend goed dat organisaties als Covax er zijn, maar de mondiale samenwerking laat te wensen over", concludeert 't Hoen. "Het idee was dat overal eerst de meest kwetsbaren gevaccineerd zouden worden en niet de rijken eerst. Dat is nu wel wat er gaat gebeuren."
Daar tegenover staat dat de investeringen van het Westen ook nut hebben gehad. Het heeft volgens 't Hoen zeker bijgedragen aan de snelheid waarmee de eerste vaccins nu op de markt komen. Mede daardoor kan er nu al begonnen worden met vaccineren in westerse landen.
Dat geldt niet voor de ontwikkelingslanden: Covax heeft namens deze landen tot dusver de meeste vaccins besteld bij AstraZeneca, Sanofi en Janssen. Die vaccins zijn vele malen goedkoper en ook praktischer dan die van koplopers Pfizer en Moderna, maar nog wel volop in ontwikkeling.
Tussen wal en schip
In de contracten die de Europese Unie sloot met de farmaceutische bedrijven staat dat landen de gekochte vaccins ook kunnen doneren. Het lijkt onwaarschijnlijk dat dat al bij de eerste ladingen zal gebeuren. Waarschijnlijker is dat pas als er aan het einde van het jaar vaccins over zijn die gedoneerd zullen worden.
De zogeheten middeninkomenslanden vallen ondertussen tussen wal en schip. Zuid-Afrika komt bijvoorbeeld niet in aanmerking om vaccins met subsidie te ontvangen, maar heeft ook niet genoeg middelen om zelf op grote schaal deals te sluiten met farmaceuten.
Oplossing
De oplossing ligt volgens 't Hoen bij de farmaceutische bedrijven, die kennis over de ontwikkeling van vaccins zouden moeten delen. "Dan kunnen ze op grotere schaal geproduceerd worden en tegen lage prijzen de markt op."
Om die reden is de COVID-19 Technology Access Pool (C-TAP) opgericht, maar daar doet nog geen enkele farmaceut aan mee. Westerse regeringen zouden daar een rol in moeten spelen, vindt zij. "Juist omdat de farmaceuten gefinancierd zijn met publiek geld, kunnen overheden eisen dat ze hun intellectuele eigendom delen."