Open of dicht? Hoe het misging met signalen van Economische Zaken aan winkels

• Barbara Terlingen

  redacteur Politiek

Hebben ambtenaren van Economische Zaken tegen de bedoeling van het kabinet in signalen aan winkels als HEMA, Wibra en Action gegeven dat ze onder voorwaarden toch open konden?

Nee, zegt verantwoordelijk staatssecretaris Keijzer tegen de NOS. Ja, zeggen de winkelketens. Een medewerker van een van de ketens kreeg volgens een woordvoerder zelfs een sms'je van een ambtenaar van Economische Zaken waarin succes werd gewenst met het ombouwen van de winkel.

Hoe zit dat? Maandag kondigde premier Rutte een harde lockdown aan waarbij alle niet-essentiële winkels dicht moeten. Een dag later krijgen winkelketens "signalen van Economische Zaken" waaruit ze afleiden dat ze toch open kunnen, zij het met beperkingen.

"Er is toch iets misgegaan tussen u en de winkels", zegt NOS-verslaggever Albert Bos woensdagmiddag tegen staatssecretaris Keijzer. Dat ontkent Keijzer niet, maar er waren volgens haar "absoluut geen signalen" van ambtenaren van haar departement aan de winkels dat ze alsnog deels open zouden kunnen.

Bekijk hier het gesprek met Mona Keijzer.

Voorafgaand aan de toespraak van de premier van maandag had minister Grapperhaus van Justitie al met burgemeesters om tafel gezeten. Er was volop steun voor een harde lockdown, waarbij alle niet-essentiële winkels zouden sluiten.

De burgemeesters konden zich goed vinden in de afspraak dat winkels waar meer dan 70 procent van de omzet uit levensmiddelen, drogisterijartikelen en diervoeding bestaat open mochten blijven. Dat zou ook goed te handhaven zijn.

Maar wie schetst hun verbazing als de volgende dag op de site van de Rijksoverheid staat dat het kabinet het ook mogelijk wil maken dat winkels die "meer dan 30 procent" van hun omzet uit essentiële producten halen ook "voor een deel" open mogen?

HEMA gaat als eerste met de nieuwe richtlijn in de weer en opent al snel weer de deuren. Winkelketens Action en Wibra willen volgen en zoeken het overleg met ambtenaren van Economische Zaken. Maar al gauw komt er van alle kanten kritiek op deze gang van zaken, ook vanuit de Tweede Kamer. Meerdere burgemeesters uiten hun woede tegenover de NOS: dit is tegen alle afspraken in.

Juist als Action en Wibra zich aan het voorbereiden zijn op een gedeeltelijke heropening, verdwijnt in de loop van deze woensdagmorgen het bericht met de nieuwe regels weer van de site. Het kabinet gaat opnieuw in overleg.

Bij binnenkomst laat minister De Jonge van Volksgezondheid al weten dat het "niet de bedoeling is dat winkels de randen van de regels opzoeken." Zijn collega Grapperhaus laat na afloop weten dat winkels die "voor de helft broeken en voor de helft worsten verkopen" niet open kunnen, waarmee hij op de HEMA duidt.

De uitzonderingsregel gaat na 24 uur weer van tafel. In haar woonplaats Volendam zegt Keijzer tegen de NOS zich te kunnen voorstellen wat er wellicht gebeurd is: dat de ketens met juristen om tafel hebben gekeken naar wat nog kon.

"Wat je zag is dat winkels in praktijk de randen hebben opgezocht. Ze dachten slim te zijn, terwijl ze eigenlijk verstandig hadden moeten zijn." Want het is volgens haar "echt niet zo dat we op het ministerie kijken of iets wat haaks staat op het beleid, namelijk de besmettingen omlaag krijgen, toch wel kan."

Winkelketens reageren verbaasd tegenover de NOS. Ze hebben wel degelijk contact gehad met Economische Zaken, zeggen ze, en gehoord dat ze weer open mogen. "Wij hebben ons keurig aan de regels gehouden die op de site kwamen", zegt een woordvoerder van Action.

Bovendien, in het sms'je waarin sterkte met het ombouwen van de winkel werd gewenst zei de ambtenaar van Economische Zaken ook nog dat het fijn was, dat de winkel kon bijdragen aan het verdelen van de drukte.

Niet met vingers wijzen

Keijzer weet niet hoe dat kan en zegt dat zij de signalen niet gegeven heeft. Ze heeft van haar medewerkers ook niet begrepen dat tegen winkels is gezegd dat ze weer open konden. "Ik weet niet waar dat vandaan komt. Wat nu belangrijk is: we moesten aanscherpen en verduidelijken. Om het doel te bereiken zo min mogelijk contacten en bewegingen in winkelstraten te realiseren. En ik ga nu verder niet met vingers wijzen."

Politiek verslaggever Ron Fresen heeft daar wel kanttekeningen bij. "Wat je hier ziet, is dat Economische Zaken natuurlijk constant verhalen van ondernemers hoort die het moeilijk hebben. En dat ze steeds naar manieren zoeken om die ondernemers te helpen. Het is een beetje een patroon, dat zagen we onlangs ook met de uitgelekte notitie over de horeca."

Minister Grapperhaus kan zich ondertussen goed voorstellen dat Nederlanders nu denken dat dit verhaal wat "slordig en onhandig" overkomt. Hij vindt het spijtig, maar "we hebben nu wel een regel waar we heel goed mee uit de voeten kunnen".

De besluitvorming in Den Haag leverde in de winkelstraten veel verwarring op. Bekijk hieronder de reacties op straat en in de winkels: