Bonus van tabaksfabrikanten voor supers die tabak zichtbaar uitstalden

Tabaksfabrikanten hebben op grote schaal supermarkten betaald om hun rookwaar te verkopen en zo goed mogelijk zichtbaar te maken. Daarmee overtraden ze het reclameverbod op tabak en daarvoor worden ze beboet.

De Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) onderzocht afgelopen voorjaar zes (middel)grote supermarktketens en kwam daarbij 51 onrechtmatige overeenkomsten met tien tabaksfabrikanten op het spoor. De hoogte van de vergoeding aan de ketens varieerde van 10.000 tot zo'n 2 miljoen euro per jaar.

De supermarkten kregen bonussen voor de hoeveelheid verkochte sigaretten en shag en vergoedingen voor het opnemen en zichtbaar uitstallen van de producten in hun schap. De boete die de fabrikanten krijgen, is 45.000 euro per overtreding. Bij herhaling kan dat oplopen tot 450.000 euro.

Het onderzoek vond plaats voor het uitstalverbod dat op 1 juli inging. De NVWA voert het onderzoek volgend jaar opnieuw uit en hoopt dat er dan minder overtredingen zijn.

Rookwaar onzichtbaar

De NVWA heeft de afgelopen tijd ook gecontroleerd of supermarkten zich houden aan de nieuwe regel dat rookwaren niet meer zichtbaar mogen zijn in de winkel. Sinds 1 juli geldt dus dat ze afgeschermd moeten zijn. Dat onderzoek werd na die datum uitgevoerd.

In bijna alle winkels ging het goed. In enkele gevallen lagen ook nog andere producten achter dezelfde deur, waardoor die vaker dan nodig open moest. In vijf winkels werden andere overtredingen geconstateerd, er hing bijvoorbeeld een poster met tabaksreclame. Er zijn dertig boetes en drie waarschuwingen uitgedeeld aan supermarkten. De boete is 450 euro en kan bij herhaalde overtredingen oplopen tot 4500 euro.

Onduidelijkheid

De brancheorganisatie van de supermarkten CBL zegt in een reactie dat er onduidelijkheid bestaat of verkoopbonussen en andere vergoedingen door tabaksfabrikanten in strijd zijn met het reclameverbod, zoals de NVWA beweert. Die onduidelijkheid over de interpretatie zou er ook zijn in de Tweede Kamer.

"Supermarkten maken met iedere leverancier inkoopafspraken, ook met tabaksleveranciers. Het gaat bijvoorbeeld om vergoedingen voor de plek in het schap. Wij zien nu dat er discussies ontstaan over de vraag of dergelijke vergoedingen zijn toegestaan."

'Die rotzooi wordt gewoon aangeprezen'

Staatssecretaris Blokhuis van Volksgezondheid vindt het "zeer verontrustend" dat alle onderzochte supermarktketens vergoedingen van tabaksfabrikanten krijgen. Volgens de staatssecretaris lijken samenwerkingsovereenkomsten tussen fabrikanten en verkooppunten gemeengoed te zijn. "Het kan eigenlijk niet bestaan dat in een supermarkt, waar we met elkaar het gezonde leven nastreven, die rotzooi gewoon zo wordt aangeprezen", zei Blokhuis In het NOS Radio 1 Journaal.

Hij voegde eraan toe dat reclame maken voor de verkoop van tabak door borden met bepaalde merken vooraan te zetten gewoon in strijd is met het reclameverbod op tabak en dat supermarkten dat ook weten. Volgens de staatssecretaris zijn de afspraken over het verbod wel degelijk duidelijk.

Vanaf 2024 mogen supermarkten overigens helemaal geen tabakswaren meer verkopen.

Naar de rechter

De tabaksfabrikanten stappen naar de rechter als ze daadwerkelijk een boete krijgen, zei directeur Jan Hein Sträter van brancheorganisatie VSK in het NOS Radio 1 Journaal. Hij verwacht in alle gevallen gelijk te krijgen. "De afspraken bestaan en zijn binnen de wet, dat heeft niets te maken met reclame, dan moet Blokhuis eerst de wet veranderen."

De afspraken gaan over distributie, aldus Sträter. "Er mag geen reclame worden gemaakt voor consumenten, maar de verkoop aan de handel valt daarbuiten."

Over de bewering van Blokhuis dat er reclameborden bij de kassa's staan, zegt hij dat dat niet waar is: "Dat is kwaadsprekerij."