Baas Europese grensbewaking in het nauw door illegaal terugzetten migranten
Voldoet grensbewakings-agentschap Frontex nog wel aan de hoge ethische normen die de EU zichzelf oplegt of is het buitenhouden van migranten zo belangrijk geworden dat mensenrechten het kind van de rekening zijn? Die vraag hangt vandaag boven een hoorzitting in het Europees Parlement met Frontex-directeur Fabrice Leggeri. Van links tot rechts ligt zijn agentschap onder vuur en dat kan hem vandaag zelf zijn baan kosten.
"Het zou onacceptabel zijn als deze man blijft zitten", zegt Europarlementariër Kati Piri (PvdA). Haar CDA-collega Jeroen Lenaers: "Ik wil niet zeggen dat hij weg moet, voordat ik zijn verhaal heb gehoord. Of hij heeft ons eerder voorgelogen of hij is niet op de hoogte van wat er in zijn organisatie gebeurt. In beide gevallen is aanblijven wel heel moeilijk."
Pushbacks
Het gaat allemaal om zogenaamde 'pushbacks', het illegaal terugzetten van migranten voordat ze de EU bereiken. Eerst was er een publicatie van onderzoekscollectief Bellingcat en het Duitse weekblad Der Spiegel. Zij toonden beelden waarop te zien was dat een Frontex-schip in Griekse wateren door hoge golven te maken een boot met migranten terugdreef richting Turkije.
Dat is niet het enige incident. Website EU-Observer publiceerde eerder deze maand een serie Frontex-emails waaruit blijkt dat de Griekse kustwacht een Deens Frontex-schip opdracht gaf om mee te werken aan zo'n pushback. De Denen weigerden, omdat ze het terug dwingen van de migranten levensgevaarlijk achtten, maar de vraag blijft tot in hoeverre Frontex daarna aan de bel heeft getrokken om dit soort praktijken te stoppen. Werd bijvoorbeeld de Europese Commissie op de hoogte gesteld en werden de Griekse autoriteiten er voldoende op gewezen dat dit soort acties illegaal zijn?
Voorgelogen
Voor de PvdA is het duidelijk: er zijn nu zo veel berichten waaruit blijkt dat Frontex zich niet aan de EU-wetten houdt, dat directeur Leggeri niet kan aanblijven. "Deze man zit er al sinds 2015. Bij een eerder optreden in het Europees Parlement heeft hij ons voorgelogen door te zeggen dat het om nepnieuws ging of om één niet al te serieus incident. Nu blijkt het wel degelijk om meer te gaan."
Ook het CDA is kritisch, hoewel Leggeri wat betreft Lenaers dus niet direct weg hoeft. "Maar het is wel cruciaal dat duidelijk wordt dat juist een EU-agentschap zich aan de gemeenschappelijke regels moet houden. Het Europees Parlement heeft de opdracht gegeven dat Frontex ook de mensenrechten moet beschermen. Daar is het op z'n zachtst gezegd wat lankmoedig mee omgegaan."
Eerlijke procedure
Migranten die in Europa aankomen hebben recht op een eerlijke procedure, waarin duidelijk moet worden of ze in aanmerking komen voor asiel in de EU. Wie nog voor aankomst op een Grieks eiland wordt teruggesleept naar Turkije, zal nooit een eerlijke procedure krijgen.
Leggeri had daar iets aan kunnen doen, zegt Piri. "Hij heeft de opdracht gekregen om een onafhankelijke toezichthouder voor mensenrechten op te zetten binnen Frontex. Daar had inmiddels veertig man in dienst moeten zijn, maar er zitten er maar vijf. Dat zegt veel over zijn prioriteiten."
Het Europees Parlement kan Leggeri formeel niet wegsturen, maar zijn positie wordt wel heel wankel als zijn verdediging vandaag niet overtuigend is. Ook vanuit de Europese Commissie is er kritiek op zijn optreden en er loopt een onderzoek bij de Europese Ombudsman.
Afhankelijk van gastland
Tegelijk erkennen vriend en vijand ook dat de positie van Frontex ingewikkeld is. Het agentschap is medeverantwoordelijk voor de Europese grensbewaking, maar kan alleen werken na uitdrukkelijke toestemming van landen waar het te gast is. Als de Griekse kustwacht geen zin heeft in pottenkijkers, dan moeten Frontex-schepen afdruipen.
Lenaers: "Frontex heeft niet de bevoegdheid om bevelen te geven. Ze hebben ook niet de macht om in te grijpen als de Griekse kustwacht iets fout doet. Ze zijn afhankelijk van de kustwacht ter plekke, ze staan er niet boven. Misschien moeten we ook nog eens naar hun mandaat kijken om dit in de toekomst te voorkomen."
