Met worst en rookvlees ging de Tweede Kamer 75 jaar geleden weer aan het werk

• Guus Dietvorst

  Politiek redacteur

Vijf jaar en ruim vier maanden duurde de stilte in wat nu de Oude Zaal van het Binnenhof heet. Op 25 september 1945, vandaag 75 jaar geleden, opende de voorzitter de vergadering van de Tweede Kamer weer na jaren van Duitse bezetting.

"Ontwaakt als Doornroosje", kopte De Maasbode. En in de woorden van de voorzitter: "Nu de Staten-Generaal, zij het onder zeer beperkende voorwaarden, tot nieuw leven zijn gewekt, vertrouw ik dat het al te lang onderbroken parlementaire regiem, op korten termijn weder tot volledige gelding zal geraken."

Voorzitter Joop van Schaik was dezelfde die op 10 mei 1940 - die ochtend was Duitsland Nederland binnengevallen - de vergadering voor onbepaalde tijd had geschorst met de woorden: "Wij, vertegenwoordigers uit het volk, protesteren uit het diepste van ons hart en met de meeste felheid tegen de gruweldaad aan ons land en zijne inwoners bedreven."

Lege bankjes

De voorzitter was dezelfde, maar een kwart van de honderd parlementariërs keerde niet terug in de bankjes. In de tussenliggende jaren waren er parlementariërs overleden - zo pleegde het Joodse Kamerlid Bob van Gelderen zelfmoord met zijn gezin kort na de inval en werd de eveneens Joodse Alida de Jong vermoord in Sobibór.

Ook had een aantal ontslag genomen, en waren sommigen niet meer welkom omdat ze hadden gesympathiseerd met de Duitsers, onder wie vanzelfsprekend de drie NSB'ers die nog in de Tweede Kamer zaten. Aan het begin van de oorlog waren het er nog vier, maar een van hen pleegde zelfmoord in de zomer van 1945.

Dat het parlement weer bijeen kwam, gold als overwinning op de bezetter en op de oorlog in het algemeen, maar de Tweede Kamer was wel gemankeerd. Naast dat slechts driekwart was overgebleven, was hun mandaat ook nog eens verlopen, legt Carla Hoetink uit. De parlementair historicus schreef een boek ter gelegenheid van 75 jaar vrijheid en herstel van de Tweede Kamer.

"Die Tweede Kamerleden hebben geen recht van spreken meer, vonden veel mensen", zegt Hoetink. Ruim acht jaar eerder in 1937 waren de verkiezingen geweest, hun termijn liep dus eigenlijk maar tot 1941. "Het deed ietwat vreemd aan déze Tweede Kamer door haar voorzitter, mr. Van Schaik, als 'volksvertegenwoordiging' te horen betitelen", schreef de communistische verzetskrant De Waarheid daags na de heropening.

Het verzet

En dan was er ook de kritiek dat de 'oude Kamerleden' te weinig hadden gedaan om de economische crisis in de jaren 30 het hoofd te bieden, evenals de opkomst van het fascisme. Ook klonk de roep om verzetsleden een stem te geven in het parlement. "Het verzet zou de stemming in het bevrijde Nederland het best begrijpen", was het idee, stelt Hoetink.

Het noodkabinet onder leiding van premier Schermerhorn had een tijd gedubd over de vraag of dit parlement wel moest terugkeren. Het land moest worden opgebouwd - dat ging boven alles - dus wilde het kabinet zo slagvaardig mogelijk van start gaan. "Het was een noodsituatie", zegt Hoetink.

Zo ging het eraan toe op die eerste dag:

Uiteindelijk besloot het kabinet toch dat de Kamer weer bijeen moest komen, al was het maar om de regering democratische legitimatie te geven. Maar de Kamerleden kregen slechts een taak: zo snel mogelijk de resterende groene bankjes weer te vullen.

Twee maanden na de eerste vergadering was het rond: er waren weer honderd leden. Bij de selectie was gehoor gegeven aan de vernieuwingswens, vertelt Hoetink. "Fracties kozen zelf wie ze wilden, maar bijna alle nieuwe leden hadden wel een rol gespeeld in het verzet."

Rookvlees, worst en kaas

Eind november was de presentatie van de aangevulde en dus complete Staten-Generaal. In tegenstelling tot 25 september kwam koningin Wilhemina dit keer wél naar het Binnenhof. Hoetink: "Een feestelijk karakter werd bij de echte eerste vergadering niet gepast geacht, omdat de Kamer niet 'volwaardig' was."

Evenwel was het voor veel betrokkenen exact 75 jaar geleden wél een feestelijke dag. Kamerlid L.G. Kortenhorst schreef in zijn dagboek dat er veel vreugde was over het weerzien en over "het begin van herstel der normale verhoudingen".

En ook belangrijk in het door schaarste getroffen Nederland: "Het buffet der Kamer is goed voorzien van zalige broodjes met rookvlees, worst en kaas. Alles zonder bon."