Economen willen weten: hoeveel betalen we nu voor het redden van een leven?

In het buitenland zijn de eerste berekeningen gemaakt over hoeveel coronamaatregelen hebben gekost en hoeveel levens ermee zijn gered. In Nederland durven economen zo'n som nog niet te publiceren. Verschillende economen werkten er afgelopen maanden aan, maar haakten weer af.

"Balen", zegt Jasper Lukkezen, hoofdredacteur van economenvakblad ESB. Het overkwam hem al twee keer dat een econoom zo'n berekening in zijn blad wilde plaatsen, maar op het laatste moment terugtrok, zegt hij in NOS-podcast POEN.

"We wilden ze dolgraag publiceren", zegt Lukkezen. "Juist omdat ze heel belangrijke inzichten kunnen opleveren voor het maatschappelijk debat in Nederland." Een debat over de vraag: hoeveel hebben we over voor het redden van een leven tijdens de coronapandemie, en geven we daar op dit moment niet meer aan uit?

Rekenen op leven en dood

Hoewel het onderwerp gevoelig ligt, zijn dat soort maatschappelijke kostenbatenanalyses gebruikelijk voor economen. Bijvoorbeeld in de zorg, als bepaald moet worden welke medicijnen in een basispakket vergoed worden en welke niet. Dat wil niet zeggen dat de berekening voor de coronamaatregelen eenvoudig te maken is.

"Het is heel moeilijk om te bepalen wat de kosten en baten zijn", zegt Carl Koopmans, hoogleraar beleidsevaluatie aan de Vrije Universiteit en onderzoeksdirecteur bij economisch onderzoeksbureau SEO. Koopmans is één van de twee auteurs die zijn artikel op het laatste moment toch terugtrok, zegt hij in de podcast.

Dat was omdat hij teveel aannames moest maken, die hij nog niet kon onderbouwen. "Welke situaties vergelijk je met elkaar en hoe zien die eruit? De situatie met lockdown hebben we waargenomen, die zien we nog steeds. Maar de situatie zonder lockdown moet je dan inschatten."

En dat is lastig, zegt Koopmans. "Gaat de epidemie dan rond en wordt bijna iedereen ziek? Raakt de IC overbelast en kunnen heel veel mensen dan niet behandeld worden? Gaan er dan heel veel meer mensen dood dan er nu al doodgegaan zijn? Of gaan mensen zich zonder lockdown al voorzichtig gedragen? Zodat het vervolgens dan toch wel weer meevalt met de IC?"

Andere economen

De andere econoom die een berekening maakte maar bij nader inzien toch niet wilde publiceren, vreesde dat publicatie niet goed zou uitpakken voor zijn of haar carrière en tot persoonlijke aanvallen zou leiden. Wie het is, wil Lukkezen niet zeggen.

Ook econoom Robin Fransman heeft een poging gewaagd om de kosten en de baten van de coronamaatregelen op een rij te zetten. Maar hij kwam niet uit de berekeningen, zo legt hij uit in POEN. "Dan heb je duizend aannames gemaakt en over elke aanname kun je met anderen gaan steggelen."

Bovendien is het maar de vraag of het zo eenvoudig te onderscheiden is welke maatregelen puur gericht zijn op het redden van levens en alleen maar geld kosten, en welke geld kosten maar de economie misschien ook helpen.

"We moeten ervoor waken dat we een schijntegenstelling gaan creëren tussen gezondheid en economie", zei premier Rutte niet voor niets tijdens een van de persconferenties. "Wat we nu doen voor de gezondheid, draagt straks bij aan ons economisch herstel."

Zweden

Carl Koopmans vindt het jammer dat zijn berekening er niet is gekomen. "Dat is een gemiste kans. Ik hoop nog steeds dat anderen misschien meer tijd hebben, meer informatie kunnen verzamelen en er wel in slagen om iets redelijks op een rij te zetten."

Hij denkt dat een vergelijkbare berekening nu wel mogelijk zou zijn. Om in te schatten hoe Nederland eruit zou zien zonder lockdownmaatregelen, zouden we naar Zweden kunnen kijken. "Daar hebben ze weliswaar ook een soort lockdown gehad, maar toch een stuk lichter dan wij."

2,3 miljoen euro voor een mensenleven

Niek Mouter en Caspar Chorus van de TU Delft zijn ook aan het rekenen geslagen. Zij hebben gekeken naar het versoepelen van de coronamaatregelen. En in plaats van te berekenen hoeveel die hebben gekost en opgeleverd, hebben ze een representatieve groep van ruim duizend Nederlanders op de stoel van Mark Rutte gezet.

De groep moest een keuze maken tussen verschillende exitstrategieën. Op basis van gesprekken met deskundigen maken ze een inschatting van wat de verschillende bijkomende effecten per plan zouden zijn: van aantal sterfgevallen bij soepelere regels tot belastingverhogingen om de economische gevolgen op te vangen bij strengere regels.

Zo konden Mouter en Chorus berekenen hoeveel een Nederlander volgens hen bereid is aan belastingverhoging te betalen om een mensenleven te redden. Het antwoord? Iets meer dan 2,3 miljoen euro per vermeden sterfgeval. Dat komt neer op 29 eurocent per huishouden.