Pro-Trump complottheorieën offline gehaald, wat voor groep is QAnon?

Deze week heeft Facebook 790 groepen offline gehaald die aan QAnon gelinkt zijn. Een maand geleden verwijderde Twitter bij een vergelijkbare actie al 7000 accounts rond de groep. Voor aanhangers van QAnon speelt Amerikaanse president Trump een centrale rol. Deze week reageerde hij voor het eerst op de samenzweringsbeweging.

"Ik heb gehoord dat dit mensen zijn die van ons land houden", zei Trump tijdens een coronapersconferentie in het Witte Huis. "Verder weet ik er eigenlijk niets van, behalve dat ze mij aardig zouden vinden."

Maar wat is QAnon precies?

Laten we beginnen met de naam: de beweging is in 2017 ontstaan toen op het forum 4chan een gebruiker genaamd Q meerdere cryptische berichten deelde. Anon staat voor anonimiteit. Vermoed wordt dat er eerst een individu achter Q schuilging. Later werd dit vermoedelijk een groep personen.

Q claimde een hooggeplaatste medewerker van de Amerikaanse overheid te zijn. "Q dropt berichten met cryptische raadsels over dit netwerk en volgers proberen uit te zoeken wat die berichten betekenen", legt digitale technologie-expert Jarno Duursma uit, die onderzoek doet naar QAnon.

Q zou het complot van de deep state (een samenzweringstheorie die claimt dat een onzichtbare en invloedrijke elite de touwtjes in handen heeft) tegen Trump onthullen. Het account heeft ook geclaimd dat leden van de Democratische Partij in de VS achter criminele netwerken zitten en dat tal van hooggeplaatste politici en beroemdheden zich bezighouden met kindermisbruik.

Wie zijn de aanhangers van QAnon?

Dat is lastig te zeggen. Het is geen groepering met vastgestelde leiders of volgers. Het gaat om een decentrale groepering die vooral online opduikt. Bij campagnebijeenkomsten van president Trump zijn er nu vrijwel altijd mensen met QAnon-symbolen te zien.

Uit berichten die online verspreid worden blijkt dat aanhangers pro-Trump zijn, en sceptisch zijn over de elite. QAnon is verder bovenal een overkoepelende term voor een uitgebreide reeks onbewezen samenzweringstheorieën. Zo wordt beweerd dat de wereld bestuurd wordt door een groep satanaanbiddende pedofielen die een complot smeden tegen president Trump, terwijl ze ondertussen een kindersmokkelnetwerk runnen.

Zo reageerde Trump op de vragen over QAnon:

Volgens Q zou Trump dan weer gerekruteerd zijn door topgeneraals om deze criminele samenzwering een halt toe te roepen. "Trump voert volgens hen bijna een eenzame strijd om dit netwerk te ontmantelen", zegt Duursma.

Groeit de groep?

Door de anonimiteit van de groep is ook dat weer lastig te zeggen. Volgens The Guardian groeide het aantal gebruikers in Facebookgroepen die aan QAnon gelieerd zijn de afgelopen zes maanden. De Britse krant zag (voor de verwijdering door Facebook) dat volgers uit in ieder geval vijftien landen afkomstig zijn.

Ook in Nederland is de groepering actief en is de omvang onbekend. Duursma: "De theorie raakt aan het sentiment wat veel mensen ook hier hebben - er is een elite die goed zorgt voor zichzelf en niet voor ons."

Wat voor invloed heeft QAnon?

De FBI heeft het gedachtegoed van QAnon vorig jaar aangemerkt als potentiële terreurdreiging in de VS. De politiedienst vreest dat de complottheorieën verspreid zullen worden. Qanon is niet rechtstreeks betrokken bij geweld, maar verheerlijkt het volgens de FBI wel. "En af en toe zullen zowel groepen als individuele extremisten ertoe aangezet worden om criminele of gewelddadige handelingen te plegen", staat in een intern memo.

Verder blijft QAnon niet alleen een online fenomeen. De relatief onbekende Marjorie Taylor Greene heeft eerder deze maand de Republikeinse nominatie gewonnen voor een congreszetel in de Amerikaanse staat Georgia. Zij is aanhanger van QAnon.

Is QAnon een blijvertje?

Duursma verwacht dat de populariteit van QAnon verder zal groeien. Daar dragen sociale media, door middel van filterbubbels, ook aan bij. "Slimme algoritmes zijn de drijfveren van sociale media. Ze schotelen hun bezoekers berichten en video's voor op basis van eerder bekeken inhoud. Omdat het steeds vergelijkbare ideeën zijn, wordt de bezoeker constant bevestigd in zijn of haar ideeën en dieper de rabbithole in meegenomen."

Ook de uitbraak van corona heeft aan die groei bijgedragen. Niet alleen heeft de uitbraak ervoor gezorgd dat mensen meer tijd hadden om online dingen op te zoeken, ook zijn mensen op zoek naar een simpel verhaal om de ingewikkelde pandemie uit te leggen, zegt Duursma. "Mensen willen houvast en veel vragen over corona zijn niet te beantwoorden, er is veel onduidelijk. Als je dat niet kan verdragen, zoek je je eigen antwoorden."