Meer mensen willen andere achternaam: 'Hij verwijst naar slavernijverleden'
Surinamers en Antillianen in Nederland moeten kosteloos hun achternaam kunnen veranderen als die uit het koloniale verleden stamt. Daarvoor pleit Gideon Everduim, Statenlid van Denk in Noord-Holland. Maar de afstammelingen van de tot slaaf gemaakten willen meer: de zoektocht naar hun Afrikaanse roots zou ook moeten worden gefinancierd door de Nederlandse overheid.
René Adriaan uit Amsterdam kijkt verrast naar historicus Coen van Galen, als die hem vertelt waar zijn achternaam vandaan komt. Adriaan, een Nederlander van Surinaamse afkomst, was er heilig van overtuigd dat zijn naam in 1863 is ontstaan, toen de slavernij per wet werd afgeschaft en alle tot slaaf gemaakten in een klap een achternaam moesten krijgen.
Verbastering
Velen hadden geen idee en dan bedacht de plantagehouder of de ambtenaar ter plekke een naam. Vaak een verbastering van de eigen Europese naam van de slavenhouder, een geografische naam of een fantasiecombinatie van Nederlandse woorden.
Zo ontstonden namen als Vriesde (De Vries), Kenswil (omdraaiing van Wilkens), Bloemendaal of Bladheuvel. Voor nakomelingen is die naam belastend omdat die verwijst naar de slavernij, toen Afrikanen van hun eigen identiteit werden ontdaan en als naamloze werden onderworpen door Europeanen.
Kijk hier hoe René Adriaan achter de herkomst van zijn achternaam komt en wat dat voor hem betekent:
Voor Adriaan is de zoektocht niet af, zijn huidige naam is weliswaar een oude familienaam, maar niet Afrikaans en weerspiegelt niet zijn identiteit. Die wens is niet nieuw. In Groot-Brittannië en de Verenigde Staten leeft deze discussie al langer en zijn meer mensen op zoek gegaan naar hun roots. Al in de jaren vijftig van de vorige eeuw wijzigde de Amerikaanse burgerrechtenactivist Malcolm Little zijn achternaam in X als verzet tegen zijn slavennaam.
De Amsterdammer Gideon Everduim, bekend activist rond het thema Black Lives Matter, is al een stap verder dan René. Hij heeft zijn dna laten onderzoeken bij de databank van African Ancestry in Washington, 's werelds grootste dna-bank voor Afrika. Kosten: tot 800 dollar. Een fors bedrag, en Everduim en Adriaan vinden dat de Nederlands overheid dat zou moeten vergoeden. "De naam verwijst naar het slavernijverleden en daarmee naar het kolonialisme, een tijd waarin de Nederlanders veel geld verdienden met slavernij. Daarom is het nu ook aan die overheid om de kosten van het terugdraaien van de gevolgen te betalen."
In Amsterdam en Rotterdam is de discussie over een gratis naamswijziging bij de burgerlijke stand inmiddels gestart, maar Everduim vindt dat de staat ook dna- en ander onderzoek moet vergoeden. Zelf zou hij graag afreizen naar West-Afrika. "Uit het dna-onderzoek is gebleken dat mijn voorouders uit Burkina Faso komen en lid waren van de Pana-stam. Een grote stam die over meerdere landen in Westelijk Afrika is verspreid. Maar om daar gericht op onderzoek uit te kunnen gaan, moet ik veel voorwerk doen. Ook dat kost geld."
Harde breuk tussen vertrek en aankomst
Coen van Galen, historicus aan de Radboud Universiteit in Nijmegen en expert op het gebied van slavenregisters, begrijpt de wens van nakomelingen van tot slaaf gemaakten om kostenloos een andere naam te kiezen. Maar denkt dat het onmogelijk is om erachter te komen wat de originele naam is geweest. "Er zit een harde breuk tussen vertrek uit Afrika en aankomst in Amerika. Op de vrachtlijsten van de schepen die Afrikanen verscheepte, werden namen niet vastgelegd. Bij aankomst in Amerika kregen ze een voornaam of een nummer. Bovendien zijn namen in Afrika vaak fluïde en niet zo systematisch vastgelegd als wij gewend zijn."
Adriaan is blij dat zijn achternaam niet afkomstig is van een slavenhouder, maar te herleiden is naar een voorouder. Everduim wil zijn zoektocht voortzetten en uitkomen bij een naam waarin zijn Afrikaanse herkomst doorklinkt.
"Ook al is de originele naam moeilijk te herleiden, de behoefte om van die koloniale naam af te komen is groot. Het afnemen van iemands eigen naam is een vorm van whitewashing en daarmee een vorm van stelselmatige genocide. Met iemands naam ontnemen we hem zijn identiteit", zegt hij.