RIVM past advies mondkapjes voorlopig niet aan; nut niet bewezen
Francien Yntema
Redacteur Wetenschap
Het RIVM ziet geen reden om het dragen van een mondkapje buiten het openbaar vervoer verplicht te stellen. Er zijn aanwijzingen dat niet-medische mondneusmaskers virusdeeltjes kunnen tegenhouden, maar volgens het instituut is er nog altijd geen hard bewijs dat gebruik in de openbare ruimte besmettingen voorkomt.
Een RIVM-woordvoerder laat weten dat nieuw onderzoek continu wordt geëvalueerd. "Zo werkt wetenschap. Tot op heden is er geen aanleiding om het advies aan te passen."
Deskundigen verdeeld
Het is misschien wel het meest besproken onderwerp van de afgelopen dagen: het mondkapje. Helpt dat in de strijd tegen het coronavirus of niet?
Burgemeesters vragen om een mondkapjesplicht te overwegen, winkeliers nemen de vlucht naar voren en een meerderheid van Tweede Kamer wil een nieuw advies van het Outbreak Management Team over mondkapjes. Ook vier experts die door minister De Jonge (Volksgezondheid) gevraagd zijn om het coronabeleid in ons land te evalueren vroegen om een mondkapjesplicht in horeca en bij contactberoepen.
Het grote probleem is dat de deskundigen het onderling volstrekt oneens zijn over nut en nadeel van het gebruik van mondkapjes, blijkt ook bij een inventarisatie door de NOS.
De laatste keer dat het OMT naar mondkapjes heeft gekeken was op 23 juni, naar aanleiding van het gewijzigde advies van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO). "Er is nog onvoldoende wetenschappelijke onderbouwing om het gebruik van mondkapjes in de publieke ruimte te stimuleren. In uitzonderingssituaties kan worden overwogen om niet-medische mondneusmaskers te gebruiken wanneer het niet mogelijk is de algemene maatregelen te volgen, zoals in het openbaar vervoer", was toen de conclusie.
In een document ter onderbouwing van het advies werden de voors en tegens opgesomd op basis van beschikbare studies, waarvan het OMT signaleerde dat ze elkaar tegenspreken. Het document werd op 4 mei opgesteld en het OMT zag op 23 juni geen reden om het aan te passen.
Gevoel van schijnveiligheid
Voordeel is dat niet-medische maskers de verspreiding van het virus mogelijk een beetje beperken, als besmette mensen die (nog) geen symptomen hebben ze in openbare ruimtes dragen waar afstand houden lastig is.
Ook kunnen de maskers volgens het OMT de aandacht voor basisregels versterken. Maar het omgekeerde effect kan ook optreden: een gevoel van schijnveiligheid leidt mogelijk tot meer infecties, als dragers van mondkapjes andere regels juist minder goed opvolgen. De eerste vergadering van het OMT is pas weer eind augustus.
De WHO adviseert wel om niet-medische mondmaskers te dragen op plekken waar in de openbare ruimte overdracht plaatsvindt, ondanks het gebrek aan wetenschappelijk bewijs.
Die WHO-adviezen worden bediscussieerd in een groep deskundigen. "De WHO heeft zijn standpunt niet om wetenschappelijke redenen veranderd, maar onder politieke druk en druk van de publieke opinie", zegt Andreas Voss. Hij zit in de WHO-expertgroep, is hoogleraar aan het Radboudumc en hoofd microbiologie in het Canisius Wilhelmina Ziekenhuis in Nijmegen.
Voss is tegen een mondkapjesplicht. "Dat moet mensen er niet van weerhouden om ze te dragen als ze zich daardoor veiliger voelen, maar wetenschappelijk gezien zie ik geen extra bewijs." Vaak gelden ook meerdere maatregelen tegelijk, waardoor het lastig is om te bepalen wat het effect van één specifieke maatregel is. "Een mondmasker is niet dé oplossing", zegt Voss. "We moeten ons aan de andere maatregelen blijven houden."
Anderen beschermen
Microbioloog Alexander Friedrich van het UMCG in Groningen vindt het dragen van niet-medische mondkapjes in openbare binnenruimtes bij een bepaald verspreidingsniveau van het virus wel zinvol. "Dit kan tijdelijk en lokaal beperkt, of wanneer noodzakelijk ook landelijk gebeuren." Hij verwijst naar gunstige ervaringen in de Duitse stad Jena.
Binnen is het vaak niet goed mogelijk om afstand te houden, legt hij uit, en mensen zonder klachten kunnen wel degelijk besmettelijk zijn. Door vakanties kan je het virus oplopen en meebrengen. "De overdracht naar anderen wil je voor zijn. Hoofddoel van mondneusmaskers is anderen beschermen."
"De mond-neusbedekking is geen wondermiddel", benadrukt hij. "Je moet het in combinatie met andere maatregelen toepassen. Anderhalve meter afstand houden blijft belangrijk, maar zo'n masker is een van de sterkste signalen om ons er telkens aan te herinneren dat we ons aan die maatregelen moeten houden."
Mij lijkt het vooral zinvol als mensen afstand houden, thuisblijven als ze ziek zijn en zich vooral ook laten testen.
Hoogleraar medische microbiologie Heiman Wertheim van het Radboudumc is juist weer tegen mondkapjes in de openbare ruimte. "Jongeren zoeken elkaar op en gaan waarschijnlijk geen mondmaskers dragen. Een restaurant of café met mondmaskers lijkt me ook niet haalbaar. Buiten is er genoeg ruimte, dus daar moeten we het ook niet doen. Mij lijkt het vooral zinvol als mensen afstand houden, thuisblijven als ze ziek zijn en zich vooral ook laten testen."
Er zijn nog geen goede studies over maskers dragen in de openbare ruimte, meent Wertheim. In zijn ogen speelt het voorzorgsprincipe nu een grote rol - better safe than sorry - maar dat kan ook valse veiligheid bieden, denkt hij. Uit een nog niet door vakgenoten beoordeelde studie van onderzoekers van de Amerikaanse universiteit Yale blijkt dat mensen die een mond-neusmasker dragen er vaker op uitgaan.
Verschil maken
Mondkapjes bieden geen volledige bescherming, maar kunnen wel een verschil maken, zei Ben Cowling woensdag in Nieuwsuur. De epidemioloog aan de universiteit van Hongkong stelt dat er deugdelijk bewijs is dat mondmaskers niet alleen voorkomen dat geïnfecteerden het virus verspreiden, maar ook dat mensen door anderen worden besmet.
De drie onderzoeken waarop hij zich baseert lijken daarover echter geen uitsluitsel te geven. De eerste studie onderzocht het effect van medische mondkapjes en is daardoor lastig te vertalen naar niet-medische mondkapjes. De tweede studie stelt dat mondkapjes het aantal besmettingen kunnen verminderen, maar vermeldt daarbij dat het bewijs daarvoor zwak is. Het laatste onderzoek gaat over herbruikbare niet-medische mondkapjes en stelt dat ook daar nog onduidelijkheid over is.
Fijne druppeltjes
Mondkapjes zijn wel een goede manier om te zorgen dat er minder druppels met virusdeeltjes in binnenruimtes terechtkomen, denkt hoogleraar vloeistoffysica Detlef Lohse. Die doet met collega's van het UMCG onderzoek naar de rol van fijne druppeltjes bij de verspreiding van het virus. Die studie moet ook duidelijk maken welk deel van de druppeltjes wordt tegengehouden door verschillende soorten niet-medische mondmaskers, en of de kans op besmetting erdoor afneemt.
Maar de experimenten zijn nog niet gestart. Lohse en de zijnen hebben computersimulaties gemaakt en de resultaten daarvan moeten nog worden gepubliceerd.
NOS Stories maakte deze video toen het mondkapje verplicht werd in het openbaar vervoer.
