Nieuwe coronawet vol verboden krijgt van alle kanten kritiek

Op 1 juli moet de Tijdelijke Wet Maatregelen covid-19, ook wel de coronawet genoemd, van kracht worden. Maar er zijn weinig mensen die denken dat dat lukt. Er is veel kritiek, en minister De Jonge moet zijn teksten aanpassen om te voorkomen dat de Tweede en Eerste Kamer de wet afschieten.

In de wet wil het kabinet tijdelijke noodverordeningen vastleggen die de afgelopen maanden in haast zijn afgekondigd. Ook moet er een betere juridische onderbouwing komen voor toekomstige maatregelen, bijvoorbeeld in het geval van een tweede besmettingsgolf.

Bij noodverordeningen, zoals het sluiten van de horeca en sportscholen, hebben burgers vooraf geen inspraak via de gemeenteraad of de Tweede Kamer. Ook kunnen burgers zo'n verordening niet aanvechten bij de rechter.

Ongewenste situatie

Het kabinet vindt dit een ongewenste situatie. De wet moet de verzameling noodverordeningen vervangen na goedkeuring door de Tweede en Eerste Kamer.

In de wet staat bijvoorbeeld dat het verboden is om op straat geen veilige afstand tot anderen te houden (de 1,5 meter staat er niet letterlijk in), dat het verboden is om op bepaalde openbare plekken te zijn, dat het verboden is een evenement te organiseren, dat het kabinet hygiënemaatregelen verplicht kan stellen en dat het kabinet bepaalde beroepsuitoefeningen mag verbieden.

Ook kan het kabinet met de wet nieuwe ministeriële regelingen uitvaardigen.

Willekeur

Maar volgens critici gaat de wet veel te ver.

De Nederlandse Orde van Advocaten zegt dat de wet inbreuk kan maken op de grondrechten van burgers. Ook maakt de orde zich zorgen dat er bij de handhaving en het opleggen van boetes willekeur kan optreden omdat regels niet duidelijk genoeg zijn.

Verder kan het kabinet de wet verlengen waardoor de 'tijdelijkheid' in feite neerkomt op onbepaalde tijd. En dat is te lang voor een wet die inbreuk kan maken op bepaalde grondrechten, zegt de orde.

Geschrokken

Hoogleraar staatsrecht Voermans zegt dat hij is geschrokken van de wet. "Die levert ons mogelijk voor een lange periode uit aan bestuur per ministersdecreten", zegt hij.

Voermans zegt dat de wet het mogelijk maakt dat de ministerraad achter gesloten deuren ingrijpende besluiten neemt over wat wel en niet mag. Die kunnen de rechten en grondrechten van burgers ernstig beperken, zonder dat de Tweede Kamer daar vooraf invloed op heeft.

Voermans: "Dat past niet in een democratische rechtsstaat, en dat staat ook haaks op ons grondwettelijke systeem en de waarden en beginselen die in dat systeem zijn verankerd."

Niet democratisch

Ook burgemeesters en raadsleden zijn ontevreden. De wet houdt geen rekening met lokale verschillen, zegt de VNG. En alleen burgemeesters kunnen iets tegen een ministeriële regeling doen als zij het er niet mee eens zijn.

De Nederlandse Vereniging voor Raadsleden ziet zich hierdoor buiten spel gezet, en dat is slecht voor het draagvlak, waarschuwt de vereniging. "De tijdelijke wet plaatst ruim 8500 raadsleden tegenover de wet, in plaats van dat zij ook de ambassadeurs zouden kunnen zijn van de diverse tijdelijke maatregelen".

Overuren

Ondertussen wacht de Raad van State op de wetstekst om het kabinet te kunnen adviseren.

Normaal gesproken heeft de raad twee maanden de tijd voor een juridisch advies. Inmiddels regent het spoedwetten in verband met de coronacrisis en moet alles sneller. "Er worden hier overuren gedraaid", zegt een woordvoerder. "Maar volgende week of de week daarop moet lukken."

Hoe de Raad van State er ongeveer over denkt staat al in een soort vooradvies. De overheid moet een goede balans vinden tussen het ingrijpen in grondrechten van burgers en het beschermen van de volksgezondheid, luidt het advies.

En de Tweede Kamer moet alles kunnen controleren. Het gebrek aan democratische controle bij de noodverordeningen is aanvaardbaar aan het begin van een crisis, maar niet voor de langere termijn, zegt de Raad van State.

Niet voor de zomervakantie

Het ministerie van Volksgezondheid zegt goed naar de kritiek te luisteren en vandaag of morgen de aangepaste tekst naar de Raad van State te sturen. Die geeft dan volgende week of de week erna advies. Dan gaan de Tweede en de Eerste Kamer er over debatteren.

Kamerleden van de oppositie hebben zich al kritisch uitgelaten over de haast die het kabinet heeft, maar zeggen zich niet te laten opjagen.

"Het gaat over een wet waar in staat of je je familie wel mag zien, over het gebruik van data, boetes en ministers die naar eigen goeddunken besluiten kunnen nemen", zegt PvdA-Kamerlid Kuiken. "Dat is heel fundamenteel en dat moet zorgvuldig."