Unieke filmbeelden geven kijkje in kibboets van Franeker eind jaren 30

Het Fries Film Archief heeft unieke beelden in bezit gekregen over het leven in de kibboets van Franeker in de jaren 30. Die zijn de komende tijd te zien op de expositie Oog in oog met oorlog in het Fries Museum en geven een beeld van het Joodse leven in Franeker kort voor de Tweede Wereldoorlog.

De kibboets was gevestigd in een oud stationsgebouw aan de rand van de stad. Het was een landbouwschool voor Joodse jongeren die plannen hadden om naar Palestina te emigreren. Op de school zaten in het begin vooral veel Nederlandse studenten; later kwamen er Joden bij die gevlucht waren uit Duitsland, Oostenrijk en Polen.

De filmbeelden zijn gemaakt door de arts Jacob Bramson, een van de initiatiefnemers van de kibboets in Franeker. Met zijn 8 millimeter-camera legde hij zorgvuldig het leven in de kibboets vast. Bramson emigreerde na de oorlog zelf naar Israël en heeft de video's daar overgedragen aan het Yad Vashem Holocaust Remembrance Center. Die heeft ze recent weer afgestaan aan het Fries Film Archief.

De filmbeelden die nu zijn opgedoken zijn gemaakt tussen 1937 en 1939. Bramson heeft veel van de toenmalige bewoners in beeld gebracht, maar ook het leven daarbuiten. Zo is te zien hoe er wordt gewerkt bij de boeren en bij een tuinier in de omgeving.

"Deze beelden geven een mooie inkijk in het Joodse leven in Friesland, waar bijna niemand van weet", zegt Syds Wiersma van het Fries Film Archief tegen Omrop Fryslân. Er waren in Franeker niet alleen Nederlandse Joden en zionisten, maar ook buitenlanders. "Dat waren vluchtelingen. Dat maakte het tot een andere Joodse gemeenschap dan op veel plaatsen. In Franeker zat een groep die hier kwam voor het onderwijs. Zij waren niet geïntegreerd in de stad."

Door de jaren heen hebben er zo'n tachtig studenten in de kibboets gewoond en gewerkt. Voor zover bekend is de helft echt geëmigreerd naar Palestina om daar een nieuw bestaan op te bouwen.

De Franekers hadden moeite met de bewoners van de kibboets, zegt oud-stadsarchivaris Gerard van der Heide. "Ze hadden een wat aparte levensstijl. Dat paste niet zo goed in het vrij conservatieve Franeker van die tijd. De inwoners waren wat afkerig van het flamboyante en humoristische leven van de studenten. Het was voor de studenten dan ook goed dat ze vlak buiten de stad zaten, buiten het zicht".

Over de kibboets in Franeker is buiten de stad niet veel bekend. Lange tijd is er nauwelijks over gepraat. Van der Heide was bijna de enige die zich daarmee bezighield. Hij deed jarenlang onderzoek naar de kibboets en de bewoners. Er is ook een persoonlijke band: "Mijn moeder heeft daar gewerkt, in de huishouding. Ze was goed bevriend met één van de bewoners. Mijn opa kwam er ook. Dan bouw je wel een bepaalde vriendschap op."

Historische waarde

De beelden van de kibboets die nu weer in Friesland zijn, hebben volgens Wiersma grote historische waarde. "Sowieso zijn filmbeelden van de Joodse gemeenschap voor of in de oorlog zeldzaam. Maar hier zie je een gemeenschap die eigenlijk leeft op een eiland naast de stad. Mensen met een ideaal om ergens naartoe te gaan. Een vitale, levendige gemeenschap die weg wilde uit vijandig Europa."

Bekijk hieronder het filmmateriaal van Jacob Bramson over het leven in de kibboets in Franeker: