Schrijver Larry Kramer overleden, aidsactivist van het eerste uur
"Plaag! We zitten midden in een plaag. Veertig miljoen besmette mensen, dat is een plaag." Toneelschrijver Larry Kramer liet geen moment onbenut om anderen wakker te schudden. Al begin jaren 80, toen het woord 'aids' nog niet bestond en er nog maar een beperkte groep mensen besmet was met deze mysterieuze nieuwe ziekte, waarschuwde de Amerikaan indringend voor een naderende epidemie. Gisteren overleed hij, op 84-jarige leeftijd.
Kramer was (toneel)schrijver, maar werd vooral bekend als een van de eerste aidsactivisten ter wereld. Nadat in 1981 voor het eerst homomannen waren gestorven aan een toen nog onbekende ziekte, kwam hij met een aantal anderen bij elkaar in zijn appartement in New York, om over de ziekte te praten en geld op te halen voor onderzoek.
Uit die informele ontmoeting vloeide een jaar later de Gay Men's Health Crisis (GMHC) voort, een van de eerste organisaties die de 'homogerelateerde immuunziekte', zoals aids toen nog werd genoemd, op de kaart zette. Kramer verliet de GMHC na enkele jaren vanwege een intern conflict, maar zette zijn strijd voor aidsonderzoek onverminderd voort.
De Amerikaan publiceerde talloze artikelen en toneelstukken waarin hij het aidsprobleem aan de orde stelde, niet zelden met scherpe pen. In 1983 verscheen bijvoorbeeld '1.112 and counting', een essay waarvan Kramer hoopte dat het lezers tot "woede, razernij, toorn en actie" zou drijven. "Anders hebben homomannen geen toekomst op deze wereld. In de geschiedenis van de homoseksualiteit zijn we nooit eerder zo dicht bij dood en ondergang geweest. Veel van ons zijn stervende of zijn al gestorven."
Kramer noemde aids vaak een wereldwijde plaag. Een plaag waartegen hij in verzet kwam en waarover hij politici verweet dat ze te laat in actie kwamen.
Het fragment hieronder komt uit de documentaire 'How to survive a plague' uit 2012, over de eerste jaren van de aidsepidemie. Larry Kramer waarschuwde daar in die beginjaren al voor:
In 1985 ging Kramers autobiografische toneelstuk 'The normal heart' in première in de Amerikaanse theaters. Daarin zweept een jonge homoseksuele schrijver politici en maatschappelijke instellingen op om aandacht te besteden aan de aidscrisis. In 2014 werd het stuk verfilmd, met rollen voor onder meer Mark Ruffalo en Julia Roberts.
Ook buiten de theaters liet Kramer zijn stem horen. Zo richtte hij in 1987 ACT UP op, een nog altijd bestaande actiegroep die demonstraties en boycots organiseerde bij onder meer Amerikaanse overheidsinstellingen en farmaceuten. Daarmee hoopte de groep goedkopere hiv-medicijnen af te dwingen en de bureaucratie in de medische zorg te stoppen. Uiteindelijk leidden de acties ertoe dat geneesmiddelen tegen hiv sneller op de markt konden komen en goedkoper werden.
Trouwen op de IC
Zelf leed Kramer ook aan aids, dat werd eind jaren 80 ontdekt. Sinds 1991 was hij samen met David Webster, met wie hij in 2013 trouwde. Een opvallend huwelijk: het werd voltrokken op de intensive care-afdeling van een New Yorks ziekenhuis, waar Kramer op dat moment herstelde van een darmoperatie.
Zijn activisme liet hij nooit varen. "Ik mocht dan wel trouwen", zei hij later tegen persbureau AP, "maar dat is slechts een deel van waar we nu staan. Aids maakt ons nog steeds kapot en we hebben nog geen wettelijke bescherming."
Reputatie
Kramer overleed uiteindelijk aan een longontsteking. Hij was nog bezig met een nieuw toneelstuk, waarin naast aids ook de coronapandemie een plek zou krijgen.
"We zijn een reus van een man kwijt", zegt zanger Elton John over zijn dood.
De Amerikaanse immunoloog Anthony Fauci, die nu president Trump adviseert in de coronacrisis, spreekt van het wegvallen van "een waar icoon". Kramer en Fauci hadden in de jaren 80 met elkaar te maken toen de immunoloog aan het hoofd stond van het Nationaal Instituut voor Allergische en Infectieziekten. De twee lagen vaak met elkaar in de clinch - Kramer noemde hem destijds een "moordenaar" en een "incompetente idioot" - maar werden uiteindelijk vrienden.
"Als je verder keek dan de retoriek", zegt Fauci daar nu over tegen The New York Times, "dan ontdekte je dat wat Larry Kramer zei hout sneed en dat hij een hart van goud had".
Zelf zei Kramer in 2015 over die retoriek: "Het enige mooie wat ik lijk te hebben bereikt - bij toeval - is de reputatie dat iedereen bang is voor mijn stem. Dus ik word gehoord, of er nu iets verandert of niet."