'Koning toont met uitspraak over Wilhelmina aan familieverleden niet te mijden'

"Medemensen voelden zich in de steek gelaten, onvoldoende gehoord, onvoldoende gesteund, al was het maar met woorden. Ook vanuit Londen, ook door mijn overgrootmoeder, toch standvastig en fel in haar verzet. Het is iets dat me niet loslaat."

In drie zinnen refereerde koning Willem-Alexander vanavond in zijn toespraak rond de Nationale Dodenherdenking aan zijn eigen familie, en in het bijzonder aan toenmalig koningin Wilhelmina. Het zijn volgens experts zinnen die nooit eerder door een Nederlandse koning of koningin zijn uitgesproken.

Bekijk hier het fragment uit de speech:

"Op zijn minst bijzonder", zegt verslaggever Koninklijk Huis Kysia Hekster. "Hij heeft zich nooit op deze manier uitgelaten over zijn overgrootmoeder en is het eerste lid van het koningshuis dat zich hier zo expliciet over uitspreekt. Er is in de Joodse gemeenschap, maar ook daarbuiten, kritiek op de optredens van Wilhemina bij Radio Oranje, omdat ze op een enkele uitzondering na nooit is ingegaan op de Jodenvervolging. Ze voelen zich niet gesteund, omdat ze dat niet heeft veroordeeld."

'Heilzame en grootmoedige erkenning'

Fractievoorzitter Gert-Jan Segers van coalitiepartij ChristenUnie noemt de woorden van de koning op Twitter daarom "een heilzame en grootmoedige erkenning van het zwijgen van onze toenmalige koningin over de vervolging en vernietiging van Joden".

Verslaggever Kysia Hekster was recent nog met de koning in Israël voor de herdenking van de Holocaust. "Daar merkte ik in een verzorgingstehuis met van oorsprong Nederlandse Joden dat ze het Wilhelmina tot op de dag van vandaag nog kwalijk nemen", zegt ze.

"Meerdere mensen begonnen uit zichzelf te vertellen dat ze zich in de steek gelaten voelden. Dus zo hoog zit het nog. Dat de koning zich daar 75 jaar later over uitlaat, zal zeker op instemming kunnen rekenen."

Innerlijke tweestrijd

Eddo Verdoner, voorzitter van het Centraal Joods Overleg, vond de toespraak van de koning "zeer indrukwekkend en krachtig". Hij zegt dat de kijk van de Joodse gemeenschap op de opstelling van koningin Wilhelmina in de Tweede Wereldoorlog "niet enkelvoudig" is weer te geven.

"Maar ik heb de afgelopen uren veel reacties gehad. Er zijn velen die graag steun hadden gekregen van de koningin. Dat had hen gesterkt. Het ontbreken van die woorden stak, en steekt nog steeds, bij hen", zegt hij. "Wat ik mooi vond, was hoe de koning de innerlijke tweestrijd die hij voelt naar buiten bracht. Hij zag het felle verzet van zijn overgrootmoeder. Maar hij zag ook hoe onderdanen dat niet hoorden in haar woorden. Dat vond ik prachtig verteld", aldus Verdoner.

"Ik kan het niet anders zeggen dan dat het oprecht en recht uit het hart overkwam. Het gaat erom dat je doorgeeft wat we hieruit moeten leren. Dat is wat hij deed."

'Klonk heel oprecht'

Willem-Alexander was het eerste Nederlandse staatshoofd dat sprak tijdens de Dodenherking. Hij wist dat ieder woord op een weegschaal gelegd zou worden, zegt Frank van Vree, directeur van het Nederlands Instituut voor Oorlogs-, Holocaust- en Genocidestudies (NIOD).

Van Vree noemt het daarom opmerkelijk dat de koning over Wilhelmina sprak, die het grootste deel van de oorlog doorbracht in Londen. "Het was heel erg ingehouden, maar ik heb dit zijn moeder noch zijn grootmoeder zo horen zeggen. Het klonk heel oprecht en het toont dat hij zijn eigen familiegeschiedenis niet uit de weg wil gaan."