Privédocumenten van NSB-leider Anton Mussert opgedoken

• Stijn Wiegerinck

  redacteur Online

75 jaar na het einde van de Tweede Wereldoorlog zijn opnieuw privé-eigendommen van NSB-leider Anton Mussert (1894-1946) opgedoken. Ze zitten al jaren in een zilverkleurig kistje, dat in het bezit is van iemand die onbekend wil blijven. Hij erfde het van zijn vader, die in de jaren 70 overleed. Hoe die eraan kwam, weet hij niet. Onderzoek naar wat de vader in en kort na de oorlog deed, heeft geen aanwijzingen opgeleverd.

Uniek is het notitieboekje dat Mussert eind 1914 - begin 1915 vulde met tekeningetjes en gedichtjes. Mussert was toen een half jaar militair en lag met een nierkwaal in een militair ziekenhuis.

Ook bijzonder is een identiteitsplaatje dat hij in die periode droeg. Op de voorkant staan zijn naam en geboortejaar, de naam van zijn moeder en hun beider woonadres in Delft. Op de achterkant staan zijn militaire registratienummer en de eenheid waarbij hij diende: het tweede regiment vestingartillerie.

Onderzoek naar dit registratienummer, 44531, leverde op dat Mussert zich op 12 maart 1913 als vrijwilliger bij de landmacht meldde. Hij kreeg te horen dat hij in 1914 aan een opleiding tot korporaal kon beginnen.

Tegen zijn biograaf P.H. Ritter vertelde hij in 1934 een iets ander verhaal. Zo zei Mussert dat hij in 1914, bij het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog zijn ingenieursstudie onderbrak om als vrijwilliger dienst te nemen. Latere biografen namen dat over.

In werkelijkheid stond al vast dat hij in 1914 zou worden opgeroepen. Toen Nederland op 31 juli 1914 mobiliseerde was het zover. Dat blijkt ook uit een aantekening in het notitieboekje. Mussert reisde de volgende dag per trein van Rotterdam via Den Haag naar Amsterdam om zich bij de veldartillerie te melden.

Anton Mussert werd op 10 november bevorderd tot reserve-korporaal. Kort daarna belandde hij in het ziekenhuis met een nierontsteking. Het herstel duurde lang, om die reden werd hij op 25 januari 1915 uit dienst ontslagen en ook uit het ziekenhuis.

Zijn tante Rie (Maria) Witlam (1876-1951) was verpleegkundige en nam de verzorging op zich. Toen, of misschien al eerder, bloeide de liefde tussen hen op, ondanks het leeftijdsverschil van achttien jaar. Het eerder genoemde notitieboekje gaf hij aan haar. "Aan mijn Mädi, van haar boy", schreef hij voorin.

Moeder Mussert verzette zich tegen de verhouding van haar zus met haar zoon, zo blijkt ook uit een brief van Rie aan Anton, van 15 maart 1916. Rie beklaagt zich dat haar Anton haar brieven niet krijgt en verdenkt haar zus ervan dat ze de brieven achterhoudt.

Het stel hield vol. Ze trouwden in 1917, nadat koningin Wilhelmina ermee had ingestemd. Dat was nodig, omdat het een huwelijk tussen bloedverwanten was.

In het kistje zit ook een trouwfoto:

Verder bevat het kistje foto's met Mussert uit de oorlogstijd, gemaakt door de fotodienst van de NSB en ook zijn lidmaatschapskaart voor 1943 en 1944. Opmerkelijk is dat de contributiezegels tot 1 september 1944 zijn bijgeplakt.

Door de opmars van de geallieerden door België, brak rond die tijd grote paniek uit in de NSB. Het partijapparaat raakte ontregeld doordat veel NSB'ers naar het oosten van Nederland of Duitsland vluchtten.

Mogelijk is dat het versturen van zegels er daardoor niet van kwam. Een andere mogelijkheid is dat Mussert niet meer bij zijn lidmaatschapskaart kon.

Historicus René Kok van het NIOD (Instituut voor Oorlogs-, Holocaust- en Genocidestudies) spreekt van een bijzondere vondst. Vooral het notitieboekje met gedichtjes en tekeningen vindt hij interessant en ook de brief van Rie Witlam aan haar latere echtgenoot. Over het huwelijk met een achttien jaar oudere tante wordt in de literatuur wat lacherig gedaan, maar het was volgens hem wel degelijk echte liefde. "Dat zie je aan hun brieven en ook aan de woorden voor haar, voorin het notitieboekje."

In de jaren 80 leverde een onbekend gebleven man foto's en brieven uit het privébezit van Mussert in bij het gemeentearchief van Nijmegen. Deze stukken zijn in 2012 aan het NIOD overgedragen. Daar zaten ook een paar brieven uit hun verlovingstijd bij.

De trouwfoto kende Kok niet. Ook de andere foto's waren bij het NIOD niet bekend.

Anton Mussert werd meteen na de capitulatie op 7 mei 1945 gearresteerd en in een proces ter dood veroordeeld, wegens hulp aan de vijand en pogingen om Nederland onder vreemde heerschappij te brengen. Op 7 mei 1946 werd het doodvonnis voltrokken op de Waalsdorpervlakte bij Den Haag.