Hamsters, muizen, fretten en apen zijn veelgebruikte proefdieren in de zoektocht naar een covid-19-vaccin. In Nederland zijn dit jaar tot nu toe 12.000 dieren aangevraagd voor corona-onderzoek, blijkt uit navraag van NOS op 3.
Die 12.000 dieren zijn niet allemaal in één jaar nodig; de aanvragen zijn voor vijfjarig onderzoek.
Welke rol spelen dierproeven nu in de jacht op een vaccin? En kan het ook anders? NOS op 3 legt uit:
Nederland heeft de ambitie om binnen enkele jaren deels proefdiervrij te zijn. Het gebruik van proefdieren ligt ethisch moeilijk en is omstreden. Maar in de richtlijn staat dat testen op dieren in vaccin-onderzoek moet. En volgens wetenschappers is het ook nog niet mogelijk het gehele onderzoek zonder zulke testen te doen.
Dus ook in Nederlandse labs worden proefdieren gebruikt. Dat geeft onderzoekers bijvoorbeeld inzicht in hoe het coronavirus zich gedraagt of hoe effectief een potentieel vaccin is. Het voordeel van dieren is vooral dat je die gecontroleerd ziek kunt maken om te zien wat een mogelijk vaccin doet. Bij testen met mensen kan dit niet; er is nog geen medicijn om testpersonen eventueel weer beter te maken.
Run op muizen
Muizen zijn nu veruit het meest gewild. En niet zomaar een muis, maar het liefst de K18-hACE2. Deze muis is aangepast zodat die meer op mensen lijkt. Het dier werd eerder gebruikt in onderzoek naar de Sars-uitbraak in 2003 en genetisch materiaal ervan ligt sindsdien in de vriezer. Het bedrijf dat de muizen levert, zegt dat ze nu overspoeld worden met aanvragen; er zijn meer dan duizend verzoeken binnengekomen.
Ook fretten worden veel gebruikt, zegt RIVM-onderzoeker Jørgen de Jonge. De reactie van fretten op covid-19 lijkt op die van mensen. Als proefdier zijn ook Syrische hamsters gewild. Die dieren krijgen vergelijkbare longreacties op covid-19 als mensen.
Omdat onze bouw en fysieke voorkomen het meest lijkt op dat van apen, worden ook Java-apen gebruikt in Nederlandse vaccin-onderzoeken. Hierdoor kunnen onderzoekers meer leren over immuniteit en fysieke symptomen. Ethisch gezien liggen apentesten veel gevoeliger dan muizentesten. En uit onze gesprekken bleek dat er geen overeenstemming is tussen wetenschappers in hoeverre apenonderzoek echt noodzakelijk is.
Proefdiervrije toekomst
Er is ook goed nieuws voor tegenstanders van dierproeven. Niet eerder werden onderzoeksresultaten onderling zoveel gedeeld. Zo delen meer dan honderd onderzoekers wereldwijd wekelijks hun ervaringen met proefdieren in een videovergadering met de World Health Organization (WHO). Door dat samenwerken zijn uiteindelijk minder labdieren nodig.
Het corona-onderzoek kan op de lange termijn ook een bijdrage leveren aan de ambitie voor meer dierproefvrij onderzoek. De reden: juist nu er zoveel onderzoeken lopen naar een vaccin, willen dierenactivisten en wetenschappers met parallel onderzoek bewijzen dat het in de toekomst mogelijk ook zonder proefdieren kan.
Om die reden steekt, naast ZonMw, ook stichting Proefdiervrij geld in onderzoeksbudgetten voor dierproefvrije alternatieven. In totaal komt deze week zo'n 1,5 miljoen euro daarvoor beschikbaar. Met dat geld wordt onderzoek gedaan naar modellen zonder gebruik van dieren die beter aansluiten bij mensen. Het gaat dan om coronavirusonderzoek, maar niet om het ontwikkelen van een vaccin, want daarvoor blijft dieronderzoek verplicht.