Nederlandse coronapatiënt heeft plasma met antistoffen ontvangen

• Francien Yntema

  Redacteur Wetenschap

In het Rotterdamse Erasmus MC heeft een coronapatiënt plasma ontvangen van iemand die is genezen van covid-19, de ziekte die wordt veroorzaakt door het coronavirus. Dat gebeurde afgelopen woensdag. Het is voor het eerst dat in Nederland iemand deze behandeling krijgt. De patiënt doet mee aan wetenschappelijk onderzoek dat moet uitwijzen of toediening van plasma het ziekteverloop gunstig kan beïnvloeden.

Het onderzoek draait om zogeheten antistoffen. Wie besmet raakt met een virus maakt daar meestal antistoffen tegen aan. Die antistoffen komen terecht in het plasma: het bloed zonder de bloedcellen.

Antistoffen hechten aan verschillende stukjes van het oppervlak van virusdeeltjes en op die manier neutraliseren ze virussen. Ook werken antistoffen als een soort signaal-vlaggetje: ze laten afweercellen weten dat zij de virusdeeltjes moeten opruimen.

Kleine onderzoeken

De hoop is nu dat plasma met antistoffen tegen het coronavirus het herstel van coronapatiënten bevordert. "Tijdens de SARS-uitbraak in 2003 is bijvoorbeeld een aantal kleine onderzoeken uitgevoerd met plasma van mensen die van SARS waren genezen", vertelt internist-infectioloog Bart Rijnders, die het onderzoek in het Erasmus MC leidt.

"Die onderzoeken bij SARS-patiënten suggereren voorzichtig dat toediening van plasma met antistoffen de kans op overlijden verkleint. Het kan wellicht helpen om het verblijf in het ziekenhuis te verkorten en het aantal virusdeeltjes te verminderen", zegt Rijnders.

Inmiddels verschijnen ook de eerste publicaties over coronapatiënten die plasma met antistoffen ontvingen. Chinees onderzoek beschrijft bijvoorbeeld tien patiënten die plasma kregen en vooruit gingen. Zuid-Koreaanse onderzoekers beschrijven een man van 71 en een vrouw van 67 die plasma ontvingen en herstelden.

"Op basis van die publicaties kun je helaas nog niet zeggen of de behandeling werkt", zegt Rijnders. "Dit zijn kleine studies zonder controlegroepen, dus daar kun je geen harde conclusies uit trekken. Wel lijkt het erop dat het veilig is om plasma met antistoffen te geven, maar ook daarover zijn de boeken nog niet gesloten."

Om het effect echt goed in beeld te krijgen is het Erasmus MC dus grootschalig onderzoek gestart. Mét controlegroep. De hoofdvraag is of het toedienen van plasma met antistoffen tegen het nieuwe coronavirus de sterfte bij coronapatiënten terugdringt.

Aan het onderzoek zullen zo'n 426 coronapatiënten meedoen. "Dat zijn patiënten die op een verpleegafdeling in het ziekenhuis liggen of die kortgeleden op de intensive care terecht zijn gekomen", zegt Rijnders. Omdat het om wetenschappelijk onderzoek gaat, moeten patiënten of hun vertegenwoordigers toestemming geven voor deelname.

Extra zuurstof

Patiënten die in de behandelgroep terechtkomen krijgen 300 milliliter plasma met antistoffen. Dat plasma komt boven op de standaardbehandeling. "Alle patiënten krijgen extra zuurstof en zo nodig beademing en extra vocht", zegt Rijnders. "Ook krijgt iedereen een antibioticakuur omdat we niet kunnen uitsluiten dat coronapatiënten ook een bacteriële infectie hebben."

Het plasma komt van vrijwilligers. Bijna twee weken geleden riep het Erasmus MC mensen op om zich te melden als ze positief op het virus zijn getest en inmiddels ten minste twee weken klachtenvrij zijn. Volgens Rijnders hebben zich meer dan 2500 mensen gemeld. "Wij maken een voorselectie en vervolgens neemt bloedbank Sanquin plasma af."

Plasma geven aan zieke patiënten is niet geheel zonder risico's. "Nederlandse bloedproducten zijn heel veilig", zegt Rijnders. "Maar ooit wisten we niet dat virussen zoals hiv en hepatitis bestonden en werden die via bloeddonaties overgedragen. Daarom test Sanquin donaties op vijf infecties die via het bloed kunnen worden overgedragen en ondervraagt Sanquin donoren uitgebreid over gedrag dat het risico kan geven op infecties."

Tweede onderzoek

Een ander risico is dat patiënten een hevigere ontstekingsreactie ontwikkelen. "Het geven van antistoffen kan mogelijk de ontsteking heftiger maken, waardoor de patiënt achteruitgaat. De kans dat dit gebeurt lijkt klein, maar we kunnen het nog niet volledig uitsluiten. Daarom is een studie van deze omvang essentieel."

Binnen een paar weken start nog een tweede onderzoek in Nederland naar plasma voor coronapatiënten, ook met een controlegroep. In Leiden werkt Jaap Jan Zwaginga aan een protocol voor onderzoek bij patiënten die er wat beter aan toe zijn dan de patiënten in het Rotterdamse onderzoek.

Belangrijkste vraag van het Leidse onderzoek wordt of de antistoffen in het plasma het ziekenhuisverblijf verkorten. "Over drie weken hopen wij de eerste patiënten plasma te geven", zegt Zwaginga, hoogleraar klinische transfusiegeneeskunde bij het Leids Universitair Medisch Centrum. Hij mikt op een onderzoek met zo'n 400 deelnemers.

De eerste resultaten van het Rotterdamse verwacht Rijnders over een paar maanden.