Zoeken naar prehistorische grafheuvels vanuit je luie stoel

Op zoek naar eeuwenoude grafheuvels, karrensporen of prehistorische akkers op de Utrechtse Heuvelrug: daar hoef je vanaf vandaag je huis niet meer voor uit. In het project Erfgoed Gezocht kan iedereen op digitale hoogtekaarten meespeuren naar zulke overblijfselen uit een ver verleden.

Het erfgoedonderzoek in de provincie Utrecht is de tweede 'editie' van het project. Vorig jaar zochten al meer dan 2000 vrijwilligers van achter hun computer naar archeologisch erfgoed op de Veluwe. Dat leverde honderden nieuw ontdekte grafheuvels op en kilometers aan prehistorische akkercomplexen.

Op dat succes hopen de initiatiefnemers, onder meer de Universiteit Leiden en erfgoedorganisaties in Gelderland en Utrecht, nu weer. "Ons voornaamste doel is de bescherming van archeologisch erfgoed", vertelt projectleider Eva Kaptijn. "Als we niet weten waar de grafheuvels liggen, kunnen we ze ook niet beschermen."

Dichtbevolkter dan gedacht

Daarnaast willen de onderzoekers meer te weten komen over de prehistorische samenleving. "We leren bijvoorbeeld hoe mensen toen met hun doden omgingen en hoe ze met landbouw bezig waren."

Door het project op de Veluwe ontdekten de initiatiefnemers van Erfgoed Gezocht al dat er daar veel meer akkers en grafheuvels waren dan ze hadden verwacht. "En dus ook veel meer mensen. Bij de prehistorie denk je misschien aan kilometerslange leegtes en dan af en toe een dorpje. Maar het was hier waarschijnlijk dichter bevolkt dan we dachten."

Laserstralen

Iedereen kan vanuit huis aan het onderzoeksproject meewerken, met behulp van gedetailleerde kaarten van het Actueel Hoogtebestand Nederland (AHN). "Het komt erop neer dat er een vliegtuig over Nederland heeft gevlogen met daarin een meetapparaat dat laserstralen naar het aardoppervlak uitzond", vertelt Kaptijn. "Die stralen gingen door bomen en braamstruiken heen en werden daarna weer teruggekaatst. Daardoor konden ook de hoogtes van gebieden met veel bos heel precies in kaart worden gebracht."

En op die nauwkeurige kaarten kunnen deelnemers bijvoorbeeld potentiële grafheuvels markeren, zichtbaar als een soort bolletjes. "Je haalt ze er best makkelijk uit", vindt Kaptijn. Iedere kaart wordt door dertig mensen bekeken voor een zo betrouwbaar mogelijk beeld.

Erfgoed Gezocht is een vorm van citizen science, waarbij burgers meehelpen aan wetenschappelijk onderzoek. Denk aan mensen die meedoen aan de jaarlijkse tuinvogeltelling. Voor archeologen is deze vrijwillige 'burgerwetenschap' niet alleen belangrijk omdat er nu eenmaal niet genoeg archeologen zijn om heel Nederland te onderzoeken, vertelt Kaptijn. "Het is ook goed om bewustzijn te creëren. Als mensen beseffen dat archeologisch erfgoed bij wijze van spreken in hun achtertuin ligt, zal er uiteindelijk hopelijk minder vernietigd worden."

Mottekastelen

De initiatiefnemers van Erfgoed Gezocht zijn momenteel met verschillende provincies in gesprek over de mogelijkheden van citizen science. Zo kunnen vrijwilligers misschien ooit op digitaal zoek naar greppels of middeleeuwse mottekastelen, die op een verhoging werden gebouwd. Kaptijn: "Op de Veluwe en de Utrechtse Heuvelrug kijken we vooral naar hoogtes, maar je kunt dit project veel breder toepassen."