Lockdown in Zuid-Afrika: afstand houden, ook al is dat eigenlijk onmogelijk

• Elles van Gelder

  correspondent Afrika

Zuid-Afrika zit sinds afgelopen nacht voor zeker drie weken op slot. Het land probeert op die manier snel te handelen, om de verspreiding van het coronavirus te vertragen. Want het aantal besmettingen ligt in Zuid-Afrika al boven de duizend, terwijl de uitbraak eigenlijk pas net is begonnen.

Drie weken geleden werd de eerste besmetting gemeld. De groeicurve schiet inmiddels bijna loodrecht omhoog. Vanochtend meldde het ministerie van Volksgezondheid de eerste coronadoden: twee vrouwen, van 28 en 48 jaar.

Om de uitbraak in te dammen, heeft het land gekeken naar wat er is gebeurd in China en Europa. En daarom is het land relatief vroeg op slot gegaan, waarbij mensen alleen nog de straat op mogen om basisbehoeften in huis te halen, zoals boodschappen en medische hulp. Daarnaast is drank in de ban gedaan, in de hoop dat mensen nuchter beter luisteren.

'Alleen de ouderen zijn bang'

Wat de Zuid-Afrikanen thuis hebben staan, mag overigens nog wel opgedronken worden. En dat gebeurt dus ook. In de sloppenwijk Mandela Park bij Kaapstad hebben veel jongeren op de eerste ochtend van de lockdown al een biertje geopend, zegt de 31-jarige Owen Xubuzane, die zelf ook in de sloppenwijk woont.

"Er is hier genoeg drank. Er zijn veel illegale verkooppunten, gewoon bij mensen thuis. Groepen jongeren zitten samen en delen wat ze hebben. Iedereen zet de mond aan dezelfde fles en ook sigaretten worden gedeeld. Ze weten dat het virus zich zo kan verspreiden, maar de jeugd is onverschillig. Alleen de ouderen hier zijn bang."

De sloppenwijken zijn de grootste zorg in Zuid-Afrika. Afstand houden is er onmogelijk, ook voor de mensen die dat wel willen. In Mandela Park gebruiken tientallen mensen dezelfde waterpomp en dezelfde wc. Ze hebben die voorzieningen niet in hun eigen huis.

Xubuzane woont alleen en probeert zoveel mogelijk binnen te blijven. "Maar om de paar minuten komt er iemand buurten. Dat kun je hier niet stoppen." Politie heeft hij in zijn wijk nog niet gezien.

Her en der wordt er wel gepatrouilleerd door de autoriteiten. Agenten krijgen hulp van het leger om op straat te controleren wie waarom buiten is. Vannacht werden de eerste arrestaties verricht. In Johannesburg werden de eigenaren van clubs die nog open waren opgepakt.

Luchtruim op slot

De boodschap aan de Zuid-Afrikanen? Het is menens. Maar het land is groot, op sommige plaatsen dichtbevolkt en het aantal handhavers is beperkt. Daar komt bij dat de ziekenhuizen een groot aantal coronapatiënten niet aankunnen. Al voor de pandemie was er een tekort aan zaken als bedden, medisch personeel, handschoenen en mondkapjes.

Voor het Nederlandse echtpaar Helma en Joep Houba, die in Zuid-Afrika op vakantie waren, was de angst om ziek te worden in Zuid-Afrika de voornaamste reden om gisteravond vroegtijdig terug te keren naar Nederland. Op het nippertje, want ook het luchtruim zit nu voor drie weken op slot. Ze vonden een plekje op de allerlaatste KLM-vlucht van Kaapstad naar Amsterdam.

Met een sjaal oom hun monden als mondkapje en desinfecterende doekjes in de tas vertrokken ze. "We zijn topfit, maar wel ouder," vertelt Helma Houba. "Ik ben 79 jaar en mijn man is 80. Als we hier medische hulp nodig hebben, zijn we toch vreemden. En onze kinderen thuis maakten zich grote zorgen. Zij hebben ons liever in Nederland."

Niet iedereen had het geluk om terug naar huis te kunnen. Rosanne Nieuwelink (33) en haar vriend Edgar ten Have (36) zijn in Zuid-Afrika gestrand met baby Kees van zeven maanden, omdat ze geen vlucht meer konden krijgen. "We zijn rustige mensen en laten het over ons heen komen. We zitten op een fijne plek, dichtbij Kaapstad, met een zwembad en uitzicht op zee. In Amsterdam hebben we alleen een balkonnetje", zegt Nieuwelink.

"Toch doet het gevoel dat je niet weg kan iets met je. We hopen dat er over drie weken wel weer vluchten zijn of dat er repatriëringsvluchten komen. Je ontkomt niet aan het opgesloten gevoel en we moeten er dus voor waken dat we hier niet ziek worden."