'Hoopvolle en alarmerende speech van koning schudt Nederlanders wakker'

Medeleven, waardering en de noodzaak om naar elkaar om te kijken. De speech van de koning Willem-Alexander was volgens kenners "hoopvol" maar ook "alarmerend".

Volgens Kysia Hekster, NOS-verslaggever Koninklijk Huis, zat er veel waardering en troost in de speech, maar ook een waarschuwing: de coronacrisis kan nog langer aanhouden.

En dat is geen gemakkelijke boodschap, zegt speechschrijver Nancy Olthoff. "Als je hem dat hoort zeggen in dat donkere pak, dan schrik je wel even. Mocht het nog niet het geval zijn geweest, ik denk dat iedereen nu wel doordrongen is van de ernst van de situatie."

De koning spreekt de Nederlanders aan op hun "gezond verstand". Nadrukkelijk zegt hij: volg de adviezen van het RIVM, de GGD's en deskundigen op. "Hij schudt mensen wakker", zegt Olthoff.

Ze luistert als deskundige naar de speech, maar ook als dochter van iemand in een verpleeghuis, als ondernemer en als inwoner van Nederland. "En het mooie is: de koning sprak me aan in al mijn rollen. Hij heeft het heel goed weten te verbinden."

Ook speechcoach Milou Dijkman zag een echte koning. Zijn boodschap en toon was volgens haar "ernstig, maar gemeend".

Bovendien sprak Willem-Alexander volgens haar iedereen aan die een bijdrage levert. Van vakkenvullers tot zorgprofessionals en van ondernemers tot zzp'ers. "Iedereen voelt zich gezien", weet Dijkman. "Ik heb serieus gedacht: wie bedankt hij niet?" merkt speechschrijver Olthoff op. "Maar het voelde niet als een boodschappenlijstje."

Volgens de deskundigen herinnert de koning ons aan wat er echt toe doet. Dat spreekt Olthoff aan: "Ik zie weinig positiefs in deze crisis, maar de koning laat ons nadenken over wat belangrijk is, bijna filosofisch." Dat deed hij volgens haar ook tijdens zijn kersttoespraak. "Daarin zei hij: soms helpt een beetje afstand om dingen in perspectief te zien. Als je daar nu weer naar luistert, dan krijg ik bijna kippenvel omdat we nu letterlijk afstand moeten houden."

Eerder deze week, op maandag, sprak premier Mark Rutte het volk toe. Het verschil volgens Kysia Hekster is dat die speech ging over beleid en de toespraak van de koning over gevoel en emotie. "Zoals dat ook hoort bij een toespraak van een koning in crisistijd."

Uitzonderlijke speech

Het gebeurt niet vaak dat de koning het volk toespreekt tijdens een ingelaste toespraak. De laatste keer dat we Willem-Alexander op deze manier op televisie zagen, was na de ramp met vlucht MH17 in 2014. Daarvoor was het toenmalig koningin Beatrix, na de aanslag op Koninginnedag in Apeldoorn in 2009.

Voor de speech daarvoor moeten we nog veel verder terug in de tijd: na de Watersnoodramp in 1953. Toen sprak koningin Juliana Nederland toe via de radio en trok ze haar regenlaarzen aan om het rampgebied te bezoeken. Hoe zeldzaam ook, het was volgens Hekster te verwachten dat er een speech zou komen. Ook in Noorwegen, België en Denemarken gebeurde dit onlangs.

Milou Dijkman ziet grote verschillen tussen de staatshoofden. De koningin van Denemarken was heel streng en zei: houd je aan de anderhalve meter afstand. De Spaanse koning Felipe deed het heel anders. Hij was vol passie en zei: we laten ons er niet onder krijgen. "Je ziet de cultuurverschillen. Willem-Alexander heeft wat mij betreft een goede gulden middenweg gevonden tussen een gemeend, betrokken verhaal en zijn rol als koning: door boven de partijen te staan."

We laten niemand vallen

Over het sterkste stuk uit de toespraak zijn de kenners het snel eens. Ook vrijwel alle media, ook de NOS, verstuurden deze zin als pushbericht: Het coronavirus kunnen we niet stoppen, het eenzaamheidsvirus wel. Wat maakt dit zo'n sterke uitspraak? Dijkman: "Het is de tegenstelling in die zin die werkt. Als speechschrijver sla je hier op aan. Maar ook vanwege de oproep die de koning hiermee doet. Hij zegt hiermee: we laten niemand vallen."

Bekijk hier de toespraak van de koning terug: